Kilikia Bölgesi’nde Bulunan Kızılgeçit Kaya Kilisesi Resim Programı

Şener YILDIRIM - Özlem DOĞAN

Arkhaia Anatolika 3. Sayı

Geliş Tarihi : 15.05.2020 | Kabul Tarihi : 03.06.2020

DOI : 10.32949/Arkhaia.2020.19 | Yayın Tarihi : 11.7.2020 12:27:54

Öz

Kilikia Bölgesi’nin Doğu Dağlık bölümünde bulunan Kızılgeçit Kaya Kilisesi, Silifke’nin Kızılgeçit köyü yakınlarındaki kanyonun doğu bölümünde yer almaktadır. Yapı, Erdemli-Silifke Yüzey Araştırmaları sırasında keşfedilmiştir. Düzensiz şekilde kayaya oyularak oluşturulan kilise 6,70 x 9,23 m ölçülerinde, tek nefli plan tipine sahiptir. Süslemeleri açısından dikkat çeken bu yapının bölgede bu zamana kadar benzerine rastlanmamış olmasından dolayı önemli olduğu düşünülmüş ve bu çalışmada yapıyı bilim dünyasına tanıtmak amaçlanmıştır. Kilisenin kuzey duvarında İsa’nın Vaftiz sahnesi, apsis kısmında Deesis, tavan kısmının hafif kubbeleştirilmiş bölümünde Göğe Yükseliş sahneleri yer almaktadır. Bu sahnelerin yanı sıra yapının kuzey ve güney duvarının doğu kısımlarında piskopos kıyafetleriyle betimlenmiş azizler yer almaktadır. Kuzey duvarda Aziz Theologos ve Basileios, güney duvarında Khrysostomos, Nikolaos, Stefanos betimlenmiştir. Yapıda bulunan süslemeler incelendiğinde apsis kısmındaki Meryem figürünün yıpranan bir bölümünde görülen siluet ve yine apsiste bulunan İsa’nın tahtının arka kısmında görülen hale, bize kilisenin freskolarının daha erken bir evresinin olduğunu da kanıtlamaktadır. Yapıdaki süslemeler ikonografik ve üslupsal açıdan bölgeler arası örneklerle karşılaştırılmış ve tarihlendirmesi yapılmıştır.

Akyürek 1996

E. Akyürek, Bizans’ta Sanat ve Ritüel, İstanbul, 1996.

Akyürek 1999

E. Akyürek, “Bizanslılar, Azizleri ve Khalkedonlu Azize Euphemia”, Sanat Dünyamız 69-70 (1999), 175-189.

Alas 2018

Ç. Alas, “Opus Sectile Zemin Panoları ve Duvar Kaplamaları”, Eds. S. Doğan – E. F. Fındık, Aziz Nikolaos Kilisesi Kazıları 1989-2009, İstanbul, 2018, 265-300.

Armağan 2017

M. E. Armağan, “Banaz’da (Uşak İli) Bulunan Deesis Tasvirli Bir Templon Arşitravı”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 34/2 (2017), 33-46.

Avcı 2015

C. Avcı, İslam-Bizans İlişkileri (610-847), Ankara, 2015.

Baldwin et al. 1991

B. Baldwin – A. P. Kazhdan – N. P. Sevcenko, “Basil The Great”, Ed. A. P. Kazhdan, The Oxford Dictionary of Byzantium, New York, 1991, 269-270.

Baldwin et al. 1991

B. Baldwin – A. P. Kazhdan – R.S. Nelson, “John Chrysostom”, Ed. A. P. Kazhdan, The Oxford Dictionary of Byzantium, New York, 1991, 1057-1058.

Beckwith 1970

J. Beckwith, Early Christian and Byzantine Art, London, 1970.

Belting et al.1978

H. Belting – C. Mango – D. Mouriki, The Mosaics and Frescoes of St. Mary Pammakaristos (Fethiye Camii) at İstanbul, Washington, 1978.

Bogyay 1968

T. Bogyay, “ Deesis” Lexikon der Christlishen Ikonographie I, 494, Wien, 1968.

Carr-Gomm 1995

S. Carr-Gomm, The Hutchinson Dictionary of Symbols in Art, Oxford,1995.

Cutler 1991

A. Cutler, “Deesis”, Oxford Dictionary of Byzantium I, 599-600, New York, 1991.

Dalton 1911

O. M. Dalton, Byzantine Art and Archaeology, New York, 1911.

Damianos 2004

A. Damianos, “The Icon as a Ladder of Divine Ascent in Form and Color”, Ed. H. Evans, Byzantium: Faith and Power, New York, 2004, 335-341.

Egeria

Egeria, Egeria’nın Hac Yolculuğu (Çev. Aytuğ Arslan), Ankara, 2012.

Evans 1997a

H. C. Evans, “Icon with the Deesis”, Eds. H. C. Evans – W. D. Wixom, The Glory of Byzantium, Art and Culture of the Middle Byzantine Era, AD. 843-1261, New York, 1997, 135-136.

Evans 1997b

H. C. Evans, “Diptych with Twelve Scenes from the Life of Christ”, Eds. H. C. Evans – W. D. Wixom, The Glory of Byzantium, Art and Culture of the Middle Byzantine Era, AD. 843-1261, New York, 1997, 144-146.

Eyice 1971

S. Eyice, Karadağ (Binbir Kilise) ve Karaman Çevresinde Arkeolojik İncelemeler, İstanbul, 1971.

Hild – Hellenkemper 1990

F. Hild – H. Hellenkemper, Tabula Imperii Byzantini 5: Kilikien und Isaurien, Wien, 1990.

Kalavrezou 1997

I. Kalavrezou, “The Herbaville Triptych”, Eds. H. C. Evans – W. D. Wixom, The Glory of Byzantium, Art and Culture of the Middle Byzantine Era, AD. 843-1261, New York, 1997, 133-134.

Karakaya 2003

N. Karakaya, “Antalya’nın Demre İlçesi’ndeki H. Nikolaos Kilisesi’nde Yer Alan Deesis Sahnesi”, Adalya VI (2003), 281-291.

Karakaya 2005

N. Karakaya, “The Burial Chamber Wall Painting of Saint Nicholas Church of Demre (Myra) Following Their Restoration” Adalya VIII (2005), 287-309.

Karakaya 2009

N. Karakaya, “Demre Aziz Nikolaos Kilisesi Duvar Resimlerinde Tek Figürler” Ed. M. Kadiroğlu, Anadolu ve Çevresinde Ortaçağ III (2009), 91-106.

Karakaya 2010

N. Karakaya, “Demre - Myra Aziz Nikolaos Kilisesi ve Duvar Resimleri Işığında Aziz Nikolaos’un Yaşamı ve Kişiliği”, Ed. N. Çevik, Arkeolojisinden Doğasına Myra/Demre ve Çevresi (2010), 127-136.

Kazhdan – Sevcenko 1991

A. Kazhdan – N. P. Sevcenko, “Nicholas of Myra”, Ed. A. P. Kazhdan, The Oxford Dictionary of Byzantium, New York, 1991, 1469-1470.

Kirschbaum 1972

E. Kirschbaum (Ed.), “Taufe Jesu” Lexikon der Christlichen Ikonographie IV, Wien, 1972, 247-255.

Levy 1991

C. J. Levy, Les Eglises byzantines de Cappadoce, Paris,1991.

Levy 2001

C. J. Levy, La Cappadoce médiévale, Paris, 2001.

Levy 2015

C. J. Levy, La Cappadoce: un siécle aprés G. de Jerphanion, Paris, 2015.

McCormick 2001

M. McCormick, Origins of the European Economy, Communications and Commerce, A.D. 300-900, Cambridge, 2001.

Nygren 1970

O. A. Nygren, “Jordan” Lexikon der Christlichen Ikonographie II, Wien, 1970, 421-423.

Ötüken – Ousterhout 1989

Y. Ötüken – R. Ousterhout, “Notes on the Monuments of Turkish Thrace”, Anatolian Studies 39 (1989), 121-149.

Ötüken 1987

Y. Ötüken, Göreme, Ankara, 1987.

Ötüken 1990

S. Y. Ötüken, Ihlara Vadisi, Ankara, 1990.

Ötüken 1994

Y. Ötüken, “ Myra Aziz Nikolaos Kilisesi Kazısı (1989-1993)”, Lykia I (1994), 115-123.

Pekak – Ataç 2016

M. S. Pekak – N. Ataç, “Bizans Sanatında Deesis Sahnesi”, Arkeoloji ve Sanat 151 (2016), 143-165.

Pekak 2010

M. S. Pekak, “Ürgüp, Yeşilöz, (Tağar) Kilisesi”, Edebiyat Fakültesi Dergisi 27 (2010), 203-218.

Restle 1967

M. Restle, Byzantine Wall Painting in Asia Minor I-III, Greenwich, 1967.

Rodley 1985

L. Rodley, Cave Monasteries of Byzantine Cappadocia, Cambridge, 1985.

Runciman 1992

S. Runciman, Haçlı Seferleri Tarihi II (Çev: Fikret Işıltan), Ankara, 1992.

Spitzing 1989

G. Spitzing, Lexikon Byzantinisch Chrislisher Symbole, Munich, 1989.

Sterligova 2004

I. A. Sterligova, “The Baptism of Christ”, Ed. H. Evans, Byzantium: Faith and Power, New York, 2004, 126-127.

Talbot 1999

A. M. Talbot, “Bizans Manastır Sistemine Giriş” Cogito 17 (1999), 161-178.

Thierry 1963

N. M. Thierry, Nouvelles Eglises Rupestres De Cappadoce Région du Hasan Dağı, Paris, 1963.

Uyar 2010

T. Uyar, “Thirteenth-Century Byzantine Painting in Cappadocia: New Evidence” Eds. A. Ödekan – E. Akyürek – N. Necipoğlu, 1. Uluslararası Sevgi Gönül Bizans Araştırmaları Sempozyumu: (25-28 Haziran 2007), İstanbul, 2010, 617-625.

Uyar 2016

T. B. Uyar, “Un Monument Peu Connu de Cappadoce: L’église De Gökçetoprak”, Eds. S. Brodbeck – A. Nicolaidès – P. Pagès – B. Pitarakis – I. Rapti – É. Yota, Mélanges Catherine Jolivet-Lévy, Paris, 2016, 629-647.

Weigert 1976

C. Weigert “Stephan der Jungere vom Auxentius Kloster” Lexikon der Christlichen Ikonographie 8, Wien, 1976, 404-405.

Wharton 1988

A. J. Wharton, Art of Empire: Painting and Architecture of the Byzantine Periphery, A Comparative Study of Four Provinces,  New York,1988.

Yıldırım 2020

Ş. Yıldırım, “Tarsus Hinterlandı Erken Bizans Dönemi Dini Mimarisi”, Ed. D. Kaplan, Tarsus Araştırmaları I, Ankara, 2020,115-134.

Ş. Yıldırım – Ö. Doğan, “Kilikia Bölgesi’nde Bulunan Kızılgeçit Kaya Kilisesi Resim Programı”, Arkhaia Anatolika 3 (2020), 161-177. DOI: 10.32949/Arkhaia.2020.19

Paylaş!