Parion Hristiyanlık Tarihine Yeni Bir Katkı: Parion Başpiskoposu Ioannes’in Kurşun Mührü

Kasım OYARÇİN

Arkhaia Anatolika 5. Sayı

Geliş Tarihi : 09.02.2022 | Kabul Tarihi : 07.03.2022

DOI : 10.32949/Arkhaia.2022.45 | Yayın Tarihi : 14.3.2022 11:04:45

Öz

Çalışmanın konusunu, 2009 yılında Parion’da bulunmuş, kentin başpiskoposu Ioannes’e ait bir Bizans kurşun mührü oluşturmaktadır. Çalışmada sırasıyla; Parion’un Hristiyanlık dönemi, mührün kullanımı ve ikonografik özellikleri ele alınmıştır. Ayrıca mührün ortaya çıktığı yapı hakkında, mührün kontekstindeki numismatik ve diğer arkeolojik veriler ışığında değerlendirmeler yapılmıştır.

Parion, deniz ticaretine uygun jeopolitik konuma ve iki adet doğal limana sahip olması sayesinde MÖ 8. yüzyıldan MS 14. yüzyıla kadar önemli bir liman ve ticaret kenti olarak kesintisiz yerleşim görmüştür. MÖ 8. yüzyılda bir Hellen kolonisi olarak kurulan Parion’a, Roma Cumhuriyet Dönemi’nin sonlarında, Iulius Caesar tarafından koloni statüsü verilmiştir. Bizans Dönemi’nde ise kent, Hristiyanlık inancının güçlü bir şekilde temsil edildiği bölge içerisinde önemli bir piskoposluk merkezi olmuştur. MS 4. yüzyılın başlarında piskoposluk merkezi olan Parion, MS 640 yılında başpiskoposluk merkezi statüsüne yükselmiş ve bu statüsünü MS 13. yüzyılın sonlarına kadar korumuştur. Yaklaşık bin yıla yakın bir zaman piskoposluk merkezi konumuna sahip olan Parion kentine görevlendirilen piskoposlarla ilgili veriler oldukça yetersizdir. Parion’da görev yapan piskoposlarla ilgili üç adet modern çalışmada toplam 21 piskoposun adı belirlenmiş olmasına rağmen, Başpiskopos Ioannes’in adı üç çalışmada da geçmemektedir. Ancak Başpiskopos Ioannes’in MS 1072 yılında Parion’da görev yaptığı bilgisinin piskoposluk listelerinde mevcut olduğu, yapılan synod listeleri taramaları sonucunda anlaşılmıştır. Parion piskopos mühürleriyle ilgili veriler de oldukça yetersiz olup yalnızca dört örnek yayımlanmıştır; MS 9. yüzyılda piskoposluk yapmış Euthymios’a ait mühür, MS 11. yüzyıl piskoposu Konstantinos’a ait mühür, muhtemelen MS 11.-12. yüzyılda görev yapmış fakat üzerinde piskoposun adı yazmayan bir mühür ve MS 12. yüzyıl piskoposu Niketas’a ait müzayede kataloglarında yer alan bir mühür. Parion antik kenti uzun süre piskoposluk merkezi olmasına ve birçok piskoposun görev yapmasına rağmen, kente ait piskopos mühürleri ile ilgili çalışmaların yetersiz olması nedeniyle yapılacak her bilimsel yayın, Anadolu sigillografi çalışmalarına katkı sunacaktır. Bu çalışma kapsamında ele alınan ve çok tanınmayan bir Parion Başpiskoposu Ioannes’e ait mühür ise hem Parion’un Bizans Dönemi hem de sigillografi çalışmaları açısından oldukça önemli bir yere sahiptir.

Başaran, C. (1999). Parion 1997 Araştırmaları. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 16(1), 349-364.

Belke, K. (2020). Tabula Imperii Byzantini 13, Bithynien und Hellespont. Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften.

Belke, K. (2021). Hellespontos. E. Akyürek ve K. Durak (Eds.), Bizans Dönemi’nde Anadolu / Anatolia in the Byzantine Period (ss. 364-373). Yapı Kredi Yayınları.

Bulgurlu, V. (2007). Bizans Kurşun Mühürleri. Arkeoloji ve Sanat Yayınları.

Buruldağ, E. (2017). Roma Kolonizasyon Sürecinin Parium’daki Siyasi Yansımaları. MASROP E-Dergi, 11(17), 55-72.

Büyüme, U. (2018). Parion’un Bizans Dönemi Sırlı Seramikleri [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.

Çaylak-Türker, A. (2008). Çanakkale Boğazında Bizans Dönemine Ait Tarihi ve Arkeolojik Veriler. M. Demir (Ed.), Çanakkale Tarihi Cilt I, (ss. 515-540). Değişim Yayınları.

Çelikbaş, E. (2016). 2005-2014 Parion Kazısı Metal (Bronz–Demir-Kurşun) Buluntuları [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Atatürk Üniversitesi, Erzurum.

DO Seals 2 = J. Nesbitt ve N. Oikonomidès (Eds.) (1994). Catalogue of Byzantine Seals at Dumbarton Oaks and in the Fogg Museum of Art, Vol. 2. South of the Balkans, the Islands, South of Asia Minor. Dumbarton Oaks Research Library and Collection.

DO Seals 3 = J. Nesbitt ve N. Oikonomidès (Eds.) (1996). Catalogue of Byzantine Seals at Dumbarton Oaks and in The Fogg Museum of Art, Vol. 3.  West, Northwest, and Central Asia Minor and the Orient. Dumbarton Oaks Research Library and Collection.

DO Seals 4 = E. McGeer, J. Nesbitt ve N. Oikonomidès (Eds.) (2001). Catalogue of Byzantine Seals at Dumbarton Oaks and in the Fogg Museum of Art, Vol. 4. The East. Dumbarton Oaks Research Library and Collection.

Dönbekci, Ş. (2021). Anadolu’da Bizans Anıtsal Resim Sanatında Azizler ve Azizeler. E. Akyürek ve K. Durak (Eds.), Bizans Dönemi’nde Anadolu / Anatolia in the Byzantine Period (ss. 326-339). Yapı Kredi Yayınları.

Ergürer, H. E. (2012). Parion Roma Dönemi Seramiği [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Atatürk Üniversitesi, Erzurum.

Ergürer, H. E. (2015). Parion, Agora ve Dükkânlarında Ele Geçen Sigillatalar ve Kırmızı Astarlı Seramikler. C. Başaran ve V. Keleş (Eds.), Parion Kazıları 10. Yıl Armağanı (ss. 49-86). Bilgin Kültür Sanat.

Fedalto, J. C. (1988). Hierarchia ecclesiastica orientalis: series episcoporum ecclesiarum christianarum orientalium. I, Patriarchatus Constantinopolitanus. Messaggero.

Filges, A. (2015). Münzbild und Gemeinschaft. Die Prägungen der römischen Kolonien in Kleinasien. Dr. Rudolf Habelt GmbH.

Filges, A. (2019). Anadolu’da Roma Koloni Sikkeleri/Roman Colonies in Asia Minor and Their Coins. O. Tekin (Ed), Hellenistik ve Roma Dönemlerinde Anadolu, Krallar, İmparatorlar, Kent Devletleri/Hellenistic and Roman Anatolia, Kings, Emperors, City States (ss. 400-411). Yapı Kredi Yayınları.

Gregoire, H. (1952). Saint Bénigne de Dijon et son prototype byzantin, le Mégalomartyr Benignos (Menignos) de Parion (Hellespont). Comptes rendus des séances de l’Académie des Inscriptions et Belles-Lettres, 96(2), 204-213. 

I.Parion = Frisch, P. (1983). Die Inschriften von Parion. Inschriften griechischer Städte aus Kleinasien, Bd. 25. Dr. Rudolf Habelt GMBH.

Kaçar, T. (2003). Ioannes Chrysostomos’un Düşüşü: Doğu Roma Başkentinde Din ve Politika. Belleten 250, Cilt 67, 745-770.

Kaçar, T. (2009). Geç Antikçağ’da Hıristiyanlık. Arkeoloji ve Sanat Yayınları.

Keleş, V., Ergürer, H. E., Kasapoğlu, H., Çelikbaş, E., Yılmaz, A., Oyarçin, K., Kasapoğlu, B. E., Yılmaz, M. D. ve Akkaş, İ. (2018). Parion 2016 Sezonu Kazı ve Restorasyon Çalışmaları. Kazı Sonuçları Toplantısı 39(1), 183-210.

Keleş, V., Ergürer, H. E., Kasapoğlu, H., Çelikbaş, E., Oyarçin, K., Kaba, H., Yılmaz, A., Kasapoğlu, B. E., Yılmaz, M. D., Akkaş, İ. ve Akın, E. (2019). Parion 2017 Sezonu Kazı, Restorasyon ve Konservasyon Çalışmaları. Kazı Sonuçları Toplantısı 40(3), 595-616.

Keleş, V. ve Oyarçin, K. (2019). Anonymous Folles Found in Parion Excavations. Seleucia IX, 335-358.

Keleş, V. ve Oyarçin, K. (2021). Parion Tiyatrosu Hyposcaenium Bölümünden Ele Geçen Geç Roma Dönemi Sikkeleri Üzerine Değerlendirmeler. Olba 29, 391-422.

Keleş, V. ve Oyarçin, K. (2022). Parion Akropolü Doğu (İç) Suru Geç Roma Definesi. Ege Yayınları.

Kelly, J. N. D. (1998). Golden Mouth. The Story of John Chrysostom, Ascetic, Preacher, Bishop. Cornell University Press.

Laurent, V. (1963). Le corpus des sceaux de l’Empire byzantin, vol. V, 1. L'église. ptie 1. L'église de Constantinople: la hiérarchie. Le Centre national de la recherche scientifique.

Le Quien, M. (1740). Oriens Christianus, in Quatuor Patriarchatus Digestus; Quo Exhibentur Ecclesiae, Patriarchae, Caeterique Praesules Totius Orientis, Vol. 1. Ex Typographia Regia.

Oikonomidès, N. (1960). Un décret synodal inédit du patriarche Jean VIII Xiphilin concernant l’élection et l’ordination des évêques. Revue des études Byzantines, 18, 55–78.

Oikonomidès, N. (1986). A Collection of Dated Byzantine Lead Seal. Dumbarton Oaks.

Oyarçin, K. (2017). Parion’da 2005-2014 Yılları Arasında Ele Geçen Geç Roma ve Erken Bizans Dönemi Sikkeleri (MS 3.-7. yy.) [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Atatürk Üniversitesi, Erzurum.

Oyarçin, K. (2019). Sikke Buluntuları Işığında Parion’da Orta-Geç Bizans Dönemi. V. Keleş, H. E. Ergürer, H. Kasapoğlu, E. Çelikbaş, A. Yılmaz (Eds.), Cevat Başaran’a 60. Yaş Armağanı, (ss. 451-468). Bilgin Kültür Sanat.

Oyarçin, K. (2020). The Early Byzantine Period of Parion in Ligth of Numismatic Data. V. Keleş (Ed.), Propontis ve Çevre Kültürleri (ss. 619-628). Ege Yayınları.

Özsait, M. (1999). Küçük Asya’da Roma Kolonileri. N. Başgelen (Ed.), Zafer Taşlıklıoğlu Armağanı Anadolu ve Trakya Çalışmaları I (ss. 123-132). Arkeoloji ve Sanat Yayınları.

Sayar, M. H. (2015). Parion’da Divus Vespasianus Augustus’a Bir Sunu. C. Başaran ve V. Keleş (Eds.), Parion Kazıları 10. Yıl Armağanı (ss. 163-166). Bilgin Kültür Sanat.

Talbot A. M. (2021). Bizans Anadolusu’nda Azizler ve Azizlik. E. Akyürek ve K. Durak (Eds.), Bizans Dönemi’nde Anadolu / Anatolia in the Byzantine Period (ss. 148-155). Yapı Kredi Yayınları.

Ünal, C. (2015). Bizans Sikkelerinde Kutsal Kişi Tasvirleri. Türk Tarih Kurumu.

Wiltsch, J. E. T. (1846). Handbuch der kirchlichen Geographie und Statistik. Nabu Press.

Woods, D. (1999). The Origin of the Cult of St. Theagenes of Parium. Greek Orthodox Theological Review 44, 371-417.

Yılmaz, M. D. (2020). Christianity, Saints and Bishops in Parion. V. Keleş (Ed.), Propontis ve Çevre Kültürleri (ss. 939-948). Ege Yayınları.

Müzayede Katalogları

Classical Numismatic Group, Electronic Auction 128, lot. 440 (https://www.cngcoins.com/Coin.aspx?CoinID=75201).  (Erişim Tarihi: 10.09.2021).

Oyarçin, K. (2022). Parion Hristiyanlık Tarihine Yeni Bir Katkı: Parion Başpiskoposu Ioannes’in Kurşun Mührü. Arkhaia Anatolika, 5, 84-93. https://doi.org/10.32949/Arkhaia.2022.45

Paylaş!