Kırşehir Kale Höyük’ten Hellenistik Dönem Amphora Mühürleri: Rhodos ve Sinope
Işık ADAK ADIBELLİ - Erkan ALKAÇ
Öz
Kent merkezinde oldukça geniş bir alana yayılan Kırşehir Kale Höyük şehrin ilk yerleşim birimidir. Günümüzden Tunç Çağlarına kadar devam eden tabakalaşmada, Hellenistik Dönem katları oldukça önemli bir yer tutmaktadır. Höyüğün özellikle güneyinde yoğunlaşan çalışmalarda Ortaçağ tabakasının altından, Hellenistik buluntular ve kalıntılar, çok evreli bir şekilde ortaya çıkarılmıştır. Bunlar arasında H4 ve J3 plankarelerindeki açmalarda ele geçen üç adet mühürlü amphora kulbunu tanıtmak, değerlendirmek ve yorumlamak, makalemizin amacını oluşturmaktadır. Hellenistik Dönem katmanlarındaki çöp çukuru (bothros), dolgu veya blokaj niteliği taşıyan ünitelerden ele geçen parçalarımız steril bir kontekste sahip değildir.
Mühürlü kulplardan ilki bir Rhodos amphorasına aittir ve H4 plankaresinde D1 kodlu Ortaçağ duvar temelinin altındaki dolgu katmanından çıkmıştır. Diğer ikisi ise Sinope amphoralarına ait mühürlerdir. Bunlardan ilki yine H4 plankaresinde, Hellenistik (üçüncü) tabaka ile ilişkili bir çöp çukurunda ele geçmiştir. İkinci Sinope amphora kulpu ise yamaçta yer alan J3 plankaresinde, çoğu tahrip olmuş bir zemin blokajını oluşturan katmanda bulunmuştur.
Çalışmamızda yukarıda söz edilen mühürlü amphoraların üretim yerleri tespit edilerek sınıflandırılmış, kataloğu yapılmış ve genel olarak MÖ 3. yüzyılın ortaları ile 2. yüzyılın başları arasına tarihlendirilmiştir. Ayrıca kulpların diğer merkezlerden ele geçen benzer örnekleri ile karşılaştırmaları da yapılmıştır. Böylece üzerlerindeki mühürleri ile geldikleri yerleri tespit edebildiğimiz amphoralar Kırşehir’in Hellenistik Dönem’deki ticari bağlantıları hakkında bilgi vermiştir. Son olarak bu amphoraların hangi güzergâh üzerinden Kırşehir’e taşınmış olabileceği tartışılmış, bölgenin, Sinope, Kilikia ve Pergamon ile bağlantıları belirtilmiştir.
Adak-Adıbelli, I. 2014. “2012 Kırşehir Kale Höyük Kazısı.” Kazı Sonuçları Toplantısı 35(2): 296-310.
Adak-Adıbelli, I. 2015. “2013 Kırşehir Kale Höyük Kazısı.” Kazı Sonuçları Toplantısı 36(3): 257-270.
Adak-Adıbelli, I. 2016a. “2014 Kırşehir Kale Höyük Kazısı.” Kazı Sonuçları Toplantısı 37(3): 45-56.
Adak-Adıbelli, I. 2016b. “Kırşehir Kale Höyük Kazıları.” Kırşehir Arkeoloji ve Paleoantropoloji Çalışmaları Ed. Y. Eraslan, 83-104. Kırşehir: T.C. Kırşehir Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü.
Alkım, B. 1956. “Kırşehir Hüyüğü ve Toprak Üstü Buluntuları.” Belleten 20: 61-77.
Ariel, D.T. ve N. Messika. 2007. “Finds from the Hellenistic Favissa at Akko-Ptolemais.” Atiqot 57: 11-20.
Avram, A., N. Conovici ve P.G. Bordea. 1990. “Étude Quantitative sur les Timbres Amphoriques Sinopéens Provenant de Callatis.” Dacia 34: 111-127.
Barker, C. 1999. “Hellenistic Stamped Amphora Handles Held in the Nicholson Museum, Sydney.” MeditArch 12: 111-123.
Bats, M. 1988. Vaisselle et Alimentation à Olbia de Provence (v. 350-v. 50 av. J.-C.): Modèles Culturels et Catégories Céramiques. RANarb. Suppl. 18. Paris: Editions du Centre national de la recherche scientifique.
Botti, G. 1893. Notice des monuments exposés au musée gréco-romain d’Alexandrie. Alexandrie: Imprimerie générale.
Cankardeş-Şenol, G. 2015. Lexicon of Eponym Dies on Rhodian Amphora Stamps, Volume 1: Eponyms Α (Études Alexandrines 33, Amphor Alex 3). Atina: Edition Peters.
Cankardeş-Şenol, G. 2017. Lexicon of Eponym Dies on Rhodian Amphora Stamps, Volume 4: Eponyms Τ-Χ. (Études Alexandrines 39, Amphor Alex 6). Atina: Edition Peters.
Cankardeş-Şenol, G. ve E. Canoğlu. 2009. “Mısır-Aleksandria Greko-Romen Müzesi’nde Bulunan Düğme Formlu Mühürler.” Arkeoloji Dergisi XIV(2): 109-160.
Chaby, R. 2009. Les timbres amphoriques trouvés à Tanis de 1976 à 2008. Hamburg: Books on Demand GmbH.
Coja, M. 1986. “Les Centres de Production Amphorique Identifies à Istros Pontique.” Recherches sur les Amphores Grecques, Eds. J. Y. Empereur ve Y. Garlan. BCH Suppl. 13: 417-450.
Conovici, N. 1998. Histria VIII: Les Timbres Amphoriques, 2. Sinope. Paris: De Boccard.
Conovici, N. ve Y. Garlan. 2004. “Les timbres amphoriques étrangers trouvés à Sinope (I).” Anatolia Antiqua XII: 105-122.
Conovici, N. ve M. Irimia. 1991. “Timbres amphoriques et autres inscriptions céramiques découverts à Satu Nou.” Dacia 35: 139-175.
Criscuolo, L. 1982. Bolli d’anfora greci e romani. La Collezione dell’Università Cattolica di Milano. Bologna: Clueb.
Coşkun, G. ve E. Alkaç. 2020. “Seyitömer Höyük’de Ele Geçen Mühürlü Amphora Kulpları.” Olba XXVIII: 243-262.
Darga, A. M. 2006. “Şarhöyük-Dorylaion Kazılarından İki Buluntu: Dikdörtgen Kerpiç Ocaklar ve Damgalı Amphora Kulpları.” Hayat Erkanal’a Armağan. Kültürlerin Yansıması, Eds. B. Avunç, A. Erkanal, E. Özgen, S. Günel ve T. Ökse, 241-248. İstanbul: Homer Yayınları.
Empereur, J.-Y. 1977. “Catalogue des timbres amphoriques de Medinet el-Fayoum (Crocodilopolis - Arsinoé), Vol. 1-2.” Ph.D. diss., Université Paris IV-Sorbonne.
Finkielsztejn, G. 2001. Chronologie détaillée et révisée des éponymes amphoriques rhodiens, de 270 à 108 av. J.-C. environ. BAR International Series, 990. London: Archaeopress.
Garlan, Y. 2004. Les timbres céramiques sinopéens sur amphores et sur tuiles trouvés à Sinope. Présentation et catalogue.Varia Anatolica 16. Paris: De Boccard.
Grace, V. 1950. “The Stamped Amphora Handles.” Excavations at Gözlü Kule. Tarsus I. Ed. H. Goldman, 135-148. Princeton, New Jersey: Princeton University Press.
Halpern-Zylberstein, M. 1980. “Timbres amphoriques.” Tell Keisan (1971–1976): une cité phénicienne en Galilée. Orbis Biblicus et Orientalis. Séries archeologica 1, Eds. J. Briend ve J.-B. Humbert, 243–255. Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht.
Irimia, M. 1973. “Descoperiri noi privind populaţia autohtonă a Dobrogei şi legăturile ei cu coloniile greceşti (sec. V-I a. Chr).” Pontica VI: 7-72.
Jones, F.F. 1950. “The Hellenistic and Roman Periods.” The Pottery Excavations at Gözlükule, Tarsus I, Ed. H. Goldman, 149-296. Princeton, New Jersey: Princeton University Press.
Jöhrens, G. 1999. Amphorenstempel im Nationalmuseum von Athen. Mainz: von Zabern.
Jöhrens, G. 2001. ”Amphorenstempel hellenistischer Zeit aus Tanais.” Eurasia Antiqua 7: 367-479.
Koyuncu, C. 2015. “Eski Yunan ve Roma Döneminde Kappadokia Bölgesi.” Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi.
Lawall, M.L. 2010. “Pontic, Aegean and Levantine Amphorae at Gordion.” Production and Trade of Amphorae in the Black Sea. Patabs I. Eds. D. Kassab-Tezgör ve N. Inaishvili. Varia Anatolica 21: 159-165.
Macalister, R.A.S. 1901. “Amphora Handles, with Greek Stamps, from Tell Sandahannah.” Palestine Exploration Quarterly 33(1): 25-43.
Nachtergael, G. ve R. Pintaudi. 1998/99. “Timbres amphoriques d’Égypte (Collection Donato Morelli).” Aanalecta Papyrologica X-XI: 161-187.
Pridik, E.M. 1917. Catalogue d’inventaire des timbres sur anses et cols d’amphores, ainsi sur tuiles de la collection de l’Ermitage, I. Saint Petersbourg: Izvestiâ Rossijskoj akademii nauk.
Rotroff, S.I. 2006. Hellenistic Pottery: The Plain Wares. Agora, 33. Princeton, New Jersey: The American School of Classical Studies at Athens.
Rotroff, S.I. ve A. Oliver (Jr.). 2003. The Hellenistic Pottery from Sardis: The Finds Through 1994. Archaeological Exploration of Sardis Monographs 12. Cambridge: Harvard University Press.
Schäfer, J. 1968. Hellenistische Keramik aus Pergamon. Berlin: De Gruyter.
Sztetyllo, Z. 2010. Nea Paphos VI: Pottery Stamps from Nea Paphos (Excavations in 1990-2006). Warsaw: PCMA UW, University of Warsaw Press.
Şimşek, C., B. Duman ve E. Alkaç. 2017. Laodekeia Amphora Mühürleri. İstanbul: Ege Yayınları.
Thompson, H. A. 1934. “Two Centuries of Hellenistic Pottery.” Hesperia 3: 311-476.
Adak Adıbelli, I. ve Alkaç, E. 2023. “Kırşehir Kale Höyük’ten Hellenistik Dönem Amphora Mühürleri: Rhodos ve Sinope.” Arkhaia Anatolika 6: 24-35. https://doi.org/10.32949/Arkhaia.2023.56