Arkaik Dönem’de Phokaia’nın Lydia ile İlişkileri Üzerine Tespitler

Sabri ARICI

Arkhaia Anatolika 4. Sayı

Geliş Tarihi : 10.10.2021 | Kabul Tarihi : 06.11.2021

DOI : 10.32949/Arkhaia.2021.39 | Yayın Tarihi : 16.11.2021 11:21:57

Öz

“Arkaik Dönem’de Phokaia’nın Lydia ile İlişkileri Üzerine Tespitler” başlıklı çalışma, mevcut arkeolojik veriler, antik ve modern kaynaklar ışığında hazırlanmıştır. Çalışmanın amacı, Arkaik Dönem’de Phokaia-Lydia ilişkilerinin var olduğunu yazılı kaynaklar ve arkeoloji verilerle ortaya koymaktır. Phokaia, Arkaik Dönem’de Ionia’nın en önemli kentlerinden biridir. Kent, sahip olduğu coğrafik avantajları (Smyrna Körfezi’nin girişi olan kuzeybatı ucunda olması, korunaklı iki limanı ve doğuya bağlanan Kral Yolu’na olan yakınlığı) sayesinde hem denizde hem de karayolu ticaretinde Lydia için önemli bir merkezdir. Başkenti Sardis olan Lydia Devleti, komşuları olan Kimmerler, Asurlar, Medler ve Persler ile sık sık savaşlar ve çeşitli yollarla ilişki içinde olmuştur. Ayrıca, batısındaki Ion kentlerine de zaman zaman dostane zaman zaman düşmanca davranışlar sergileyerek, daimi ilişkiler kurmuştur. Dolayısıyla bir Ionia kenti olan Phokaia’nın Lydia ile ilişkileri, çalışmanın ana konusunu oluşturmuştur. Bu ilişkilerin odağı, son Lydia kralları olan Alyattes ve Kroisos dönemleri olacaktır. Bununla ilgili Herodotos’un yazmış oldukları, konuya rehberlik etmiştir. Çalışmada, Phokaia’nın tarihsel süreci, coğrafi özellikleri, denizaşırı kolonizasyon faaliyetleri, Lydia-Ionia ilişkileri ile kültsel ve arkeolojik kanıtlar ele alınarak, kentin Lydia ile olabilecek bağlantıları değerlendirilmiştir. Bu bağlamda, Phokaia’nın erken dönem elektron sikke kullanması, kent suru, Kybele kültü, kentte bulunan lydion, tümülüs, kaya mezarı ve Athena Tapınağı’nda açığa çıkan mimari terracotta gibi Lydia etkili olabileceği düşünülen arkeolojik kanıtlar ortaya konularak, sonuca ulaşılmaya çalışılmıştır.

 

Antik Kaynaklar

Hdt.: Herodot, Historiae.

Kullanılan Metin ve Çeviri: Herodotos (Herodot), Tarih (Çev. M. Ökmen). İş Bankası Kültür Yayınları, 2007.

 

Modern Kaynaklar

Akurgal, E. (1956a). Foça kazıları ve Kyme sondajları. Anadolu/Anatolia, 1, 33-41.

Akurgal, E. (1956b). Foça Kazıları ve Kyme Sondajları-Les fouilles de Phocée et les sondages de Kymé. Türk Arkeoloji Dergisi, 6, 13-24.

Akurgal, E. (1962). The Early Period and the Golden Age of Ionia. AJA, 66(4), 369-379. https://doi.org/10.2307/502024

Akurgal, E. (1993). Ege ve İzmir. Net Yayınları.

Akurgal, E. (1995). La Grèce de L’Est, Berceau de la Civilisation Occidentale. Phocée et La Fondation de Marseille (ss 31-46). Musée d’Histoire de Marseille Publication.

Akurgal, E. (2000). Anadolu Uygarlıkları. Net Yayınları.

Arıcı, S. (2018). Hellenistik Dönem’de Phokaia. M. Çekilmez (Ed.) Uluslararası Aliağa ve Çevresi -Aiolis Bölgesi - Arkeoloji ve Disiplinler Arası Araştırmalar Sempozyumu-Bildirileri 27-28 Eylül 2018, (ss. 315-332). Aliağa Kent Kitaplığı.

Arıcı, S. (2020). Phokaia’nın Hellenistik ve Roma Dönemi Mezarları ile Ölü Gömme Gelenekleri. Seleucia, 10, 155-184.

Ateşlier, S. (2010). Lydia Pişmiş Toprak Mimari Levhaları. N. D. Cahill (Ed.) Lydialılar ve Dünyaları, Lydians and Their World (ss 225-232). Yapı Kredi Yayınları.

Balcer, J.M. (1984). Sparda by the Bitter Sea: Imperial Interaction in Western Anatolia. Brown Judaic Studies.

Baran, A. (2016). Kerkenes Kazısı 2012-2013 Yılları Çalışmaları ve Yerleşimin Tanımlanması Üzerine Değerlendirmeler. Mediterranean Journal of Humanities, 4(2), 49-78. https://doi.org/10.13114/MJH.2016.288

Baughan, E. (2010). Lydian Gömü Gelenekleri. N. D. Cahill (Ed.) Lydialılar ve Dünyaları Lydians and Their World (ss 273-304). Yapı Kredi Yayınları.

Boardman, J. (1973). The Greeks Overseas: The Early Colonies and Trade. Thames&Hudson.

Hafmann, G. M. A.( 1980). On Lydian Sardes. K. Devries (Ed.), From Athens to Gordion, The Papers of a Memorial Symposium for Rodney S. Young (ss 99-132). Philadelphia: University Museum, University of Pennsylvania.

Boardman, J. (2006). Egypt: Greeks in the East Mediterranean (South Anatolia, Syria, Egypt). G. R. Tsetskhladze (Ed.) Greek Colonisation. An Account of Greek Colonies and Other Settlements Overseas, Mnemosyne, Supplements 193(1) (ss. 524-534). Brill. https://doi.org/10.1163/9789047404101_012

Burn, A. R. (1929). So-called trade leagues in early Greek history and Lelantine War. JHS, 49, 14-37. https://doi.org/10.2307/625000

Cahill, N. (1988). Tafl Kule: A Persian-Period Tomb near Phokaia. AJA, 92, 481-501. https://doi.org/10.2307/505245

Cahill, N. (2010). Sardis’te Pers Tahribi. N. D. Cahill (Ed.) Lydialılar ve Dünyaları, Lydians and Their World (ss 339-362). Yapı Kredi Yayınları.

Cook, R. M. (1946). Ionia and Greece in the Eighth and Seventh Centuries BC. JHS, 66, 227-237. https://doi.org/10.2307/626542

Cook, J. M. (1985). On the Date of Alyattes’ Sack of Smyrna. BSA, 80, 25-28.

Cook, J. M. ve Nicholls, R. V. (1998). Old Smyrna excavations: the temples of Athena. British School at Athens.

Demir, M. (2014). Lydialılar, Mythostan Logosa. TTK Yayınları.

Doğer, E. (1998). İlk İskanlardan Yunan İşgaline Kadar Menemen ya da Tarhaniyat Tarihi. İskan Yayınları.

Doğer, E. (2006). İzmir’in Smyrnası, Paleolitik Çağ’dan Türk Fethine Kadar. İletişim Yayıncılık.

Doğer, E. ve Gezgin, İ. (1998). Arkaik ve Klasik Dönemde Smyrna’nın Dış Savunması Üzerine Gözlemler. N. Ülker (Ed.) II. Uluslararası İzmir Sempozyumu Nisan 1998 (ss 5-30). Ege Üniversitesi Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayını.

Dominguez, A. J. (2006). Greeks in the Iberian Peninsula. G. R. Tsetskhladze (Ed.) Greek Colonisation. An Account of Greek Colonies and Other Settlements Overseas, Mnemosyne, Supplements 193(1) (ss. 429-505). Brill. https://doi.org/10.1163/9789047404101_011

Erdoğan, A. (2003). Phokaia Kaya Tapınakları. [Yayımlanmamış Doktora Tezi], Ege Üniversitesi.

Erdoğan, A. (2008). Phokaia İncir Adası Kaya Kutsal Alanı ve Bakkheion. I. Yalçınkaya (Ed) III. ve IV. Arkeolojik Araştırmalar Sempozyumu, Anadolu/Anatolia Ek Dizin No: 2 (ss 109-126). Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları.

Graham, A. J. (2008). The colonial expansion of Greece. J. Boardman ve N. G. L. Hammond (Ed.) The Cambridge Ancient History 3(3) (ss 83-162). Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/CHOL9780521234474.006

Greaves, A. M. (2010). The Land of Ionia: Society and Economy in The Archaic Period. Wiley-Blackwell.

Greenewalt, C. H. Jr. (1966). Lydian Pottery of the Sixth Century B.C. the Lydion and Marbled Ware [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. University of Pennsylvania.

Greenewalt, C. H. Jr. (2010). Lydia Çömlekçiliği. N. D. Cahill (Ed.) Lydialılar ve Dünyaları, Lydians and Their World (ss 107-154). Yapı Kredi Yayınları.

Gürtekin, R. G. (1998). Lydia Seramiğindeki Yabancı Etkiler. [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Ege Üniversitesi.

Gürtekin-Demir, R. G. (2002). Lydian Painted Pottery at Daskyleion. AnatSt, 52, 111-143. https://doi.org/10.2307/3643079

Hanfmann, G. M. A. (1978). Lydian Relations with Ionia and Persia. E. Akurgal (Ed.) The Proceedings of the Xth International Congress of Classical Archaeology, 1 (ss 25-35). Türk Tarih Kurumu.

Hanfmann, G. M. A. (1980). On Lydian Sardes. K. Devries (Ed.) From Athens to Gordion, The Papers of a Memorial Symposium for Rodney S. Young (ss 99-132). University Museum, University of Pennsylvania.

Hanfmann, G. M. A. (1983). Sardis from Prehistoric to Roman Times: Results of the Archaeological Exploration of Sardis, 1958-1975. ‎Harvard University Press.

Hanfmann, G. M. A. ve Waldbaum, J. C. (1969). Kybebe and Artemis, Two Anatolian Goddesses at Sardis, Archaeology, 22(4), 264-269.

Hogarth, D. G. (1908). British Museum Excavations at Ephesus, The Archaic Artemisia. BMP.

Kerschner, M. (2010). Lydialıların Komşuları, Ionyalılar ve Aiolia’lılar. N. D. Cahill (Ed.) Lydialılar ve Dünyaları, Lydians and Their World (ss 247-266). Yapı Kredi Yayınları.

Kroll, J. H. (2010). Sardis Sikkeleri. N. D. Cahill (Ed.) Lydialılar ve Dünyaları, Lydians and Their World (ss 143-156). Yapı Kredi Yayınları.

Langlotz, E. (1966). Die kulturelle und künstlerische Hellenisierung der Küsten des Mittelmeers durch die Stadt Phokaia. Vs Verlag für Sozialwissenschaften.

Magie, D. (2003). Batı Anadolu’da Romalılar: Batı Anadolu Kent Devletleri 3. (Çev. N. Başgelen ve Ö. Çapar) Arkeoloji ve Sanat Yayınları.

Morel, J. P. (2006). The Phocaean colonization. G. R. Tsetskhladze (Ed.) Greek Colonisation. An Account of Greek Colonies and other Settlements Overseas, Mnemosyne, Supplements 193(1) (ss 358-428). Brill. https://doi.org/10.1163/9789047404101_010

Myres, J. L. (1965). The Colonial Expansion of Greece. J. B. Burry, S. A. Cook ve F. E. Adcock (Eds.), Cambridge Ancient History 3(3) (ss 83-162). Cambridge University Press.

Özyiğit, Ö. (1993). 1991 Yılı Phokaia Kazı Çalışmaları. Kazı Sonuçları Toplantısı, 142(1) 1-22.

Özyiğit, Ö. (1994a). 1992 Yılı Phokaia Kazı Çalışmaları. Kazı Sonuçları Toplantısı, 15(2), 11-36.

Özyiğit, Ö. (1994b). The City Walls of Phokaia. REA, 96, 77-109. https://doi.org/10.3406/rea.1994.4562

Özyiğit, Ö. (1995). 1993 Yılı Phokaia Kazı Çalışmaları. Kazı Sonuçları Toplantısı, 16(1), 425-454.

Özyiğit, Ö. (1996). 1994 Yılı Phokaia Kazı Çalışmaları. Kazı Sonuçları Toplantısı, 17(2), 1-26.

Özyiğit, S. (1998a). Foça/Phokaia. Arkadaş Matbaacılık.

Özyiğit, Ö. (1998b). 1996 Yılı Phokaia Kazı Çalışmaları. Kazı Sonuçları Toplantısı, 19, 763-793.

Özyiğit, Ö. (2003a). 2000-2001 Yılı Phokaia Kazı Çalışmaları. Kazı Sonuçları Toplantısı, 24(2), 333-350.

Özyiğit, Ö. (2003b). Phokaia’da Akurgal’ın Kazıları ışığında Son Dönem Çalışmaları. Anadolu/Anatolia, 25, 97-107. https://doi.org/10.1501/andl_0000000302

Özyiğit, Ö. (2007). 2005 Yılı Phokaia Kazı Çalışmaları. Kazı Sonuçları Toplantısı, 28(2), 341-354.

Özyiğit, Ö. (2020). Phokaia III, Arkaik Dönem Athena Tapınağı. Ege Yayınları

Özyiğit, Ö. ve Erdoğan, A. (2000). Les Sanctuaires de Phocée à la lumiere des dernieres fouilles. A. Hermary ve H. Treziny (Eds.) Les cultes des cités Phocéennes. Actes Du colloque international 4-5 Juin 1999 (ss 11-23). Aix-en-Provence.

Robinson, E. S. G. (1951). The coins from the Ephesian Artemisum Reconsidered. JHS, 71, 156-167. https://doi.org/10.2307/628197

Roebuck, C. (1959). Ionian trade and colonization. Archaeological Institute of America.

Roebuck, C. (2008). Trade. (Eds.) J. Boardman, N. G. L. Hammond, D. M. Lewis ve M. Oswald, Cambridge Ancient History, IV (ss 446-460). Cambridge University Press.

Roosevelt, C. H. (2017). Gyges’ten Büyük İskender’e Lydia Arkeolojisi (Çev. H. G. Çatak). Koç Üniversitesi. Yayınları.

Rumpf, A. (1920). Lydische Salbgefaesse. AM, 4, 163-170.

Sear, D. S. (1979). Greek Coins and Their Value, 2. Seaby’s Numismatic Publications.

Tekin, O. (1995). Eski Yunan Tarihi. İletişim Yayınları.

Arıcı, S. (2021). Arkaik Dönem’de Phokaia’nın Lydia ile İlişkileri Üzerine Tespitler. Arkhaia Anatolika, 4, 353-368. https://doi.org/10.32949/Arkhaia.2021.39

Paylaş!