A Grotesque/Ethnic Figurine Fragment from Ballıcaoluk Settlement at Mount Nif (Olympos)
Göknur BEKTAŞ
Öz
Nif (Olympos) Dağı kazı alanlarından biri olan Ballıcaoluk, Nif Dağı’nın doğusunda Kemalpaşa’nın (Nymphaion) Vişneli mahallesi sınırları içerisinde tahkimli bir tepe yerleşimidir. 2008 yılından beri kazısı yapılan yerleşim MÖ 8. yüzyıl sonundan Bizans Dönemi’ne kadar buluntu vermektedir. Konumuzu oluşturan pişmiş toprak figürin parçası (envanter numarası: Nif.PT.22-1) ise konut kazısından ele geçmiş olup olası üretim yeri ve dönemin kültür yapısındaki konumu hakkında bir değerlendirme yapılacaktır. Yapılan değerlendirmede, Ballıcaoluk konut kazısından diğer buluntular (pişmiş toprak kaplar, metal buluntular ve sikkeler) ile yakınındaki Dağkızılca nekropolisinde bulunan figürin parçaları da ele alınmıştır. Ballıcaoluk figürini, stil açısından değerlendirilerek ve konutun evreleri de göz önünde bulundurularak MÖ 3.-2. yüzyıl ortalarına tarihlendirilmiştir. Yerel kilden üretilmiş kap parçaları bilinmesine karşın, Nif Dağı çevresinde figürin üretimiyle ilgili bir bulgu henüz ele geçmemiştir. Yapılan XRD analiz sonucu buluntumuz diğer figürin üreticisi merkezlerin analiz sonuçlarıyla ve çevredeki kil yataklarından (Bozköy) alınan örnekle karşılaştırılmış, olası üretim yeri hakkında öneride bulunulmuştur. Terrakotta atölyelerinin başka atölyelerden stil ve konu açısından etkilendikleri bilinmektedir. Bununla birlikte Dağkızılca ve Ballıcaoluk’tan daha önce yayınlanmış figürin parçaları göz önüne alındığında, Ballıcaoluk figürininin Smyrna-Ephesus-Pergamon atölyeleri etkisinde olduğu söylenebilir. Grotesk/etnik tip figürin parçası ise “Smyrna’ya atfedilen” figürin ile benzerlik taşısa da kil yapısı bakımından Ephesus tip 2 ve tip 4’e daha yakındır. Ballıcaoluk figürin parçası stil ve kil yapısı bakımından değerlendirildiğinde, alanda ve yakın çevresinde bulunan pişmiş toprak küçük buluntular ile Dağkızılca’da bulunan figürin parçaları dikkate alındığında, antik yerleşimin Hellenistik Dönem’de Smyrna ve Ephesus ile kültürel ve ticari etkileşimde olduğu anlaşılmaktadır.
Atalay, E. 1983. “Efes (Selçuk) Müzesinde Bulunan Karikatür Terracottalar.” Sanat Tarihi Dergisi II (2): 5-11.
Baykan, D. 2017. “Metal Buluntular ve Arkeometalurji Verileri.” Nif Dağı Ballıcaoluk (2008-2016) Prof. Dr. Elif Tül Tulunay Onuruna, Eds. M. Peker, D. Baykan and C. Baykan, 119-160. İstanbul: Homer Kitabevi.
Besques, S. 1972. Catalogue Raisonné des Figurines et Reliefs en Terre-Cuite Greccs Étrusques et Romains III: Époques Hellénistique et Romaine Grèce et Asie Mineure, 2. Paris: Editions des Musées Nationaux.
Bilgin, M. 2015. “Pottery Finds from Nif-Olympus.” Recent Studies on the Archaeology of Anatolia, Eds. E. Laflı and S. Patacı, 27-40. BAR-International Series 2750. Oxford: Archaeopress.
Bilgin, M. 2017. “Keramik Buluntular.” Nif Dağı Ballıcaoluk (2008-2016) Prof. Dr. Elif Tül Tulunay Onuruna, Eds. M. Peker, D. Baykan and C. Baykan, 32-113. İstanbul: Homer Kitabevi.
Bouquillon, A., I. Hasselin-Rous and L. Laugier, 2010. “Smyrne et ses productions artistiques. Bilan des analyses scientifiques menées sur les figurines en terre cuite et les marbres smyrniotes du Musée du Louvre.”Anatolia Antiqua 18: 321-328.
Bulgurlu-Gün, S. 2017. “Mantolu Bir Pişmiş Toprak Heykelcik Parçası.” Nif Dağı Ballıcaoluk (2008-2016) Prof. Dr. Elif Tül Tulunay Onuruna, Eds. M. Peker, D. Baykan and C. Baykan, 110-113. İstanbul: Homer Kitabevi.
Burn, L. and R. Higgins, 2001. Catalogue of Greek Terracottas in The British Museum III, Trustee of British Museum. London: British Museum Press.
Burr-Thompson, D. 1963. Troy: The Terracotta Figurines of The Hellenistic Period. Princeton: Princeton University Press.
Connelly, J.B. 1990. “Hellenistic Alexandria.” The Coroplast’s Art: Greek Terracottas of the Hellenistic World, An Exhibition and Publication in Honour of Dorothy Burr Thompson, on the Occasion of Her Ninnetieth Birthday, Ed. J. Uhlenbrock, 89-92. New York: College Art Gallery.
Dasen, V. 1993. Dwarfs in Ancient Egypt and Greece. Oxford Monographs on Classical Archaeology, Eds. M. Robertson, J. Boardman, J. Coulton and D. Kurtz. Oxford: Clarendon Press.
Doğer, E. and İ. Gezgin, 1998. “Arkaik ve Klasik Dönemde Smyrna’nın Dış Savunması Üzerine Gözlemler.” II. Uluslararası İzmir Sempozyumu, Ed. N. Ülker, 7-30. İzmir: Ege Üniversitesi İzmir Araştırma ve Uygulama Merkezi.
Hasselin-Rous, I. 2019. “The Diffusion of Terracotta Figurines from İzmir to Tarsus: The Case of “Grotesques”.” Smyrna/İzmir Kazı ve Araştırmaları III/ Smyrna/Izmir Excavation and Research III, Eds. H. Göncü, A. Ersoy and D.S. Akar-Tanrıver, 181-188. İstanbul: Ege Yayınları.
Hasselin-Rous, I., L. Laugier and J. L., Martinez, 2009. D’İzmir à Smyrne. Découverte d’une cité antique. Paris: Musée du Louvre Edition.
Hasselin-Rous, I., M.E. Çaldıran-Işık and G. Kongaz, 2015. Musees Archeologiques D’Istanbul Catalogue des Figurines en Terre Cuite Grecques et Romaines de Smyrne: İstanbul Arkeoloji Müzeleri Yunan-Roma Dönemi Pişmiş Toprak Smyrna Figürinleri Kataloğu. Paris: De Boccard.
Havelock, C.M. 1981. Hellenistik Art the Art of the Classical World from the Death of Alexander the Great to the Battle of Actium. New York: W.W. Norton & Company.
Higgins, R.A. 1967. Greek Terracottas. London: Methuen.
Kielau S. 2020. Terrakotten aus Pergamon: Tonfiguren und -objekte aus der Wohnstadt am Südhang der Akropolis und von weiteren Fundorten. Pergamenischer Forschungen 17. Berlin: De Gruyter.
Lang-Auinger, C. 2003. “TK Terracotten (Taf. 122-133, 162, 163).” Hanghause 1 in Ephesus Funde und Ausstattung, Forschungen in Ephesus VIII/4, Ed. C. Lang-Auinger, 209-252. Wien: Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften.
Lenger, D.S. 2017. “Sikkeler.” Nif Dağı Ballıcaoluk (2008-2016) Prof. Dr. Elif Tül Tulunay Onuruna, Eds. M. Peker, D. Baykan and C. Baykan, 114-118. İstanbul: Homer Kitabevi.
Meintani, A. 2022. The Grotesque Body in Greco-Roman Antiquity. Berlin: De Gruyter.
Meriç, R. 1988. “Antik Dönemde Küçük Menderes Havzasının Tarihsel Coğrafyasına Genel Bir Bakış.” Ege Üniversitesi Coğrafya Dergisi 4: 202-212.
Meriç, R. 2009. Das Hinterland von Ephesus Archäologisch topographische Forschungen im Kaystros-Tal. Erganzungshefte zu den Jahresheften des Osterreichischen Archaologischen Institutes 12. Wien: Österreichisches Archäologisches Institut.
Merker, G.S. 2000. The Sanctuary of Demeter and Kore: Terracotta Figurines of the Classical, Hellenistic, and Roman Periods. Corinth 18-4. Princeton: The American School of Classical Studies at Athens.
Miller-Ammerman, R. 1990. “The Religious Context of Hellenistic Terracotta Figurines.” The Coroplast’s Art: Greek Terracottas of the Hellenistic World, An Exhibition and Publication in Honour of Dorothy Burr Thompson, on the Occasion of Her Ninnetieth Birthday, Ed. J. Uhlenbrock, 37-46. New York: College Art Gallery.
Mitchell, A. 2013. “Disparate Bodies in Ancient Artefacts: The Function of Caricature and Pathological Graotesques among Roman Terracotta figurines.” Disabilities in Roman Antiquity Disparate Bodies A Capite ad Calcem, Eds. C. Laes, C. F. Goodey, and M. L. Rose, 275-297. Leiden-Boston: Brill.
Mitchell, A. 2016. “The Hellenistic Turn in Bodily Representations: Venting anxiety in terracotta figurines.” Disability in Antiquity, Ed. C. Laes, 182-196. London: Routledge.
Peker, M. 2017. “Yerleşim Düzeni ve Mimari.”, Nif Dağı Ballıcaoluk (2008-2016) Prof. Dr. Elif Tül Tulunay Onuruna, Eds. M. Peker, D. Baykan and C. Baykan, 5-7. İstanbul: Homer Kitabevi.
Peker, M., D. Baykan, G. Bektaş, C. Baykan, M. Bilgin, and D.S. Lenger. 2022. “Nif (Olympos) Dağı Araştırma ve Kazı Projesi: 2020 Yılı Kazısı.” 2019-2020 Yılı Kazı Çalışmaları 3, Ed. A. Özme, 351-368. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
Peker, M., D. Baykan, G. Bektaş, C. Baykan, and D.S. Lenger. 2023. “Nif (Olympos) Dağı Araştırma ve Kazı Projesi: 2020 Yılı Kazısı.” Kazı Sonuçları Toplantısı 42(4): 185-204.
Pollitt, J.J. 1986. Art in The Hellenistic Age. Cambridge: Cambridge University Press.
Rumscheid, F. 2006. Die Figurlichen Terrakotten von Priene: Fundkontexte, Ikonographie und Funktion in Wohnhäusern und Heiligtümern im Licht antiker Parallelbefunde. Priene 22-1. Weisbaden: Reichert Verlag.
Sayın, E. 2018. “Antik Çağ’ın Grotesk Figürinleri.” Akademik Sanat: Sanat, Tasarım ve Bilim Dergisi 3(6): 29-48.
Smith, R.R.R. 2002. Hellenistik Heykel. Translated by A. Y. Yıldırım. İstanbul: Homer Kitabevi.
Süvegh, E. 2014. “Hellenistic grotesque terracota figurines. Problems of iconographical interpretation.” Dissertationes Archaeologicae 3(2): 143-156.
Süvegh, E. 2017. “The Role of Find-Spot and Archaeological Context in the Interpretation of Grotesque Terracotta Statuettes.” Alia Miscellanea Antiquitatum proceedings of the 2nd Coratian-Hungarian PhD Conference on Ancient History and Archaeology, Ed. D. Banjok, 175-187. Budapest: KÓDEX KÖNYVGYÁRTÓ KFT.
Töpperwein, E. 1976. Terrakotten von Pergamon. Ed. E. Boehringer. Berlin: Walter de Gruyter.
Trentin, L. 2016. The Hunchback in The Hellenistic and Roman Art. Oxford: Bloomsbury Academic Publishing.
Tulunay, E.T. 2010. “Nif (Olympos) Dağı Araştırma ve Kazı Projesi: 2008 Yılı Kazısı.” Kazı Sonuçları Toplantısı 31(2): 387-408.
Tulunay, E.T., M. Peker, D. Baykan, D.S. Lenger, M. Bilgin, and C. Baykan, 2020. “Nif (Olympos) Dağı Araştırma ve Kazı Projesi: 2018 Yılı Kazısı.” Kazı Sonuçları Toplantısı 41(2): 11-32.
Türkmen, M. 2011. “İzmir Nif Dağı Ballıcaoluk Yerleşimine İlişkin Gözlemler.” Eds. Y.G. Ergin, M. Doğan-Alparslan, M. Alparslan, and H. Peker, Colloquium Anatolicum/Anadolu Sohbetleri X: 261-275.
Türkmen-Peker, M. 2015. “A Site in the Territory of Nif-Olympus: Ballıcaoluk.” Recent Studies on the Archaeology of Anatolia, Eds. E. Laflı, and S. Patacı, 19-27. BAR- International Series 2750. Oxford: Archaeopress.
Uhlenbrock, J.P. 1990. “East Greek Coroplastic Center in the Hellenistic Period.” The Coroplast’s Art: Greek Terracottas of the Hellenistic World, An Exhibition and Publication in Honour of Dorothy Burr Thompson, on the Occasion of Her Ninnetieth Birthday, Eds. J. Uhlenbrock, 72-80. New York: College Art Gallery.
Voegtle, S. 2016. “A Grotesque Terracotta Figurine of the First Century C.E. from Muralto, Ticino, Switzerland: Function, Use, and Meaning.” Les Carnets de I’ACoSt (Association for Coroplastic Studies) 15: 1-19. https://doi.org/10.4000/acost.945
Wace, A.J.B. 1903/04. “Grotesques and the Evil Eye.” BSA 10: 103-114.
Bektaş, G. 2024. “A Grotesque/Ethnic Figurine Fragment from Ballıcaoluk Settlement at Mount Nif (Olympos).” Arkhaia Anatolika 7: 1-13. https://doi.org/10.32949/Arkhaia.2024.62