Arkhaia Anatolika

Stratonikeia Teritoryumundan Elit Mezarları

Aytekin BÜYÜKÖZER

Arkhaia Anatolika 3. Sayı

Geliş Tarihi : 02.03.2020 | Kabul Tarihi : 31.03.2020

DOI : 10.32949/Arkhaia.2020.14 | Yayın Tarihi : 2.4.2020 14:07:24

Referanslar PDF İndir PDF Görüntüle

Bu çalışmada 2018 ve 2019 yıllarında Yatağan ilçe sınırlarının kuzeybatısında gerçekleştirilen arkeolojik yüzey araştırmalarında tespit edilen ve pek çoğu herhangi bir bilimsel çalışmaya konu olmamış mezarlar ele alınmıştır. Bu mezarlardan ikisi yeraltı oda mezarı, birisi krepis duvarlı tümülüs, beşi ise farklı özelliklere sahip kaya mezarıdır. Yeraltı oda mezarlarının ilki Lagina’nın hemen kuzeyindeki Koranza’nın sınırlarında yer almaktadır. Bir vestibulum ve mezar odasından oluşan mezar, kireçtaşı ve konglomera bloklardan inşa edilmiştir. Ölü yatakları için mermerin tercih edildiği mezarda gerek üst örtünün gerekse mezar içindeki donanımların basit düzenlemelere sahip olduğu görülür. Lagina’nın güneybatısındaki Taşkesik mezarı ise tamamen mermerden inşa edilmiş olup, bir ön oda ve ana mezar odasından oluşur. Oldukça kaliteli işçiliğe sahip mezarda kaçak kazıların yarattığı tahribat nedeniyle üst örtü ve iç düzenlemedeki bazı detayları belirlemek güç olsa da Koranza mezarından daha detaylı bir işçiliğe sahip olduğu açıktır. Çalışma içerisinde, mezarların mimarisi, odaların işlevleri, odalar arası geçişte yer alan girişlerde tercih edilen uygulamalar, ölü yatakları ve üst örtü ile ilgili tespitler, bölgedeki diğer örneklerle karşılaştırılmak suretiyle değerlendirilmiştir. Tümülüs altı mezar odaları Karia Bölgesi için yabancı olmasa da araştırma bölgemiz için yeni bir tiptir. Gökgedik Tümülüsü mezar odasını çeviren dairesel krepis duvarı, dromos ve mezar odasından oluşur. Anadolu’nun hemen her bölgesinde belgelenen dairesel formda krepis duvarlı tümülüslerde mezarların sınırını oluşturan bu duvarlar hem mezar tepesini oluşturan malzemenin dağılımını ve erozyonunu önler hem de bir platform oluşturarak yapıya anıtsal bir görünüm kazandırır.

Bölgedeki kaya mezarları farklı özellikler gösterir. Deliklitaşini kaya mezarı kuzey duvarının olmamasıyla ünik bir örnek oluştururken, İmize ve Zeytinköy kaya mezarları yalın cepheli ve Π formlu iç mekan düzenlemeleri ile çok yaygın bir tipin bölgedeki temsilcileridir. Kurudere kaya mezarı hem iç mekan düzenlemesindeki farklı uygulamaları ama daha da önemlisi mezar önünde oluşturulan ölü kültüne yönelik terası ile önemli bir örnektir. Hankuyu kaya mezarı ise Stratonikeia’nın Rhodos hakimiyetinden kurtulup siyasi ve ekonomik bağımsızlığını kazanmasının ardından çok yoğun görülen bir mezar tipinin kırsaldaki örneğini oluşturmaktadır. 2018 ve 2019 yılındaki yüzey araştırmalarında tespit edilen mezarlar, kırsaldaki etkin ailelerin, büyük merkezlerin aristokrat kesiminin mezarlarını model aldıklarını gösterirken, bu mezarlar mezar sahiplerinin hayattayken var olan statülerinin birer işareti gibidir.

Antik Kaynaklar

Hdt.

(=Herodotos, Historiai)

Kullanılan Metin ve Çeviri, Herodotos, Herodot Tarihi, Çev. M. Ökmen – A. Erhat, İstanbul, 1991.

Hom. Od.

(=Homeros, Odysseia)

Kullanılan Metin ve Çeviri: Odysseia. Çev. A. Erhat – A. Kadir. İstanbul, 1988.

Ksen. Anab.

(=Ksenophon, Anabasis)

Kullanılan Metin ve Çeviri: Ksenophon, Anabasis (Onbinlerin Dönüşü). Çev. Ari Çokona, İstanbul, 2015.

Modern Kaynaklar

Akarca 1952	A. Akarca, “Mylasa’da Hellenistik Bir Mezar”, Belleten 16 (1952), 367-405.
Akkurnaz 2015	S. Akkurnaz, “Koranza Mimari Terrakottaları”, Ed. B. Söğüt. Stratonikeia Çalışmaları 1, Stratonikeia ve Çevresi Araştırmaları, İstanbul, 2015, 45-70.
Ashton 2001	R. H. J. Ashton, “The coinage of Rhodes 408-c. 190 BC.”, Eds. A. Meadows – K. Shipton. Money and Uses in the Ancient Greek World, Oxford, 2001, 79-115.
Ateşlier 2006	S. Ateşlier, “Teke Kale’de Bir Mezar”, Olba XIII (2006), 145-177.
Aydaş 2006	M. Aydaş, “Three Inscriptions from Stratonikeia in Caria”, EpigrAnat 39 (2006), 111-112.
Aydaş 2018	M. Aydaş, Koranza ile Lagina, İstanbul, 2018.
Aydın 2018	M. Aydın, Börükçü Nekropolü Klasik Dönem Mezar Tipolojisi ve Ölü Gömme Gelenekleri, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Konya, 2018.
Bean – Cook 1957	G. E. Bean – J. M. Cook, “The Carian Coast III”, BSA 52 (1957), 58-146.
Berns 2003	C. Berns, Untersuchungen zu den Grabbauten der fruhen Kaiserzeit in Kleinasien, Asia Minor Studien 51, Bonn, 2003.
Berns 2013	C. Berns, “Grabbezirke von Knidos: Zwei Standards der Repräsentation in klassischer Zeit”, Ed. K. Sporn. Griechische Grabbezirke klassischer Zeit, Athenaia 6, München, 2013, 203-218.
Berns – Mert 1999	C. Berns – İ. H. Mert, “Arkhitekturfragmente aus der Nekropole von Stratonikeia”, İstMitt 49 (1999), 197-212.
Boysal 1970	Y. Boysal, “Turgut Kazısı 1969 Yılı Raporu”, Anatolia 12 (1970), 63-93.
Büyüközer 2012	A. Büyüközer, “Börükçü’de Atölyeler Mahallesi ve Zeytinyağı Üretimi”, Ed. B. Söğüt. Stratonikeia’dan Lagina’ya, A. A. Tırpan’a Armağan, İstanbul, 2012, 127-146.
Büyüközer 2014	A. Büyüközer, “A Tomb from Börükçü Necropolis”, Anodos 11 (2014), 37-48.
Büyüközer et al. 2019	A. Büyüközer – Z. Gider-Büyüközer – A. A. Tırpan, “Börükçü Kazılarında Açığa Çıkarılan Seramik Fırınları: Kumyer, Börükçü ve Beybağ Örnekleri”, Ed. O. Dumankaya. Çağlar Boyunca Üretim ve Ticaret: Prehistorya’dan Bizans Dönemi’ne, Ankara, 2019, 387-412.
Büyüközer 2020	A. Büyüközer, “Yatağan ve Çevresi Arkeolojik Yüzey Araştırması 2018 Yılı Çalışmaları (1. Sezon)”, 37. Araştırma Sonuçları Toplantısı (Baskıda).
Carstens 1999	A. M. Carstens, Death Matter: Funerary Architecture on the Halikarnassos Peninsula, Yayınlanmamış Doktora Tezi, University of Copenhagen, Copenhagen, 1999.
Carstens 2002	A. M. Carstens, “Tomb Cult on the Halikarnassos Peninsula”, AJA 106 (2002), 391-409.
Carstens 2004	A. M. Carstens, “Rock-cut Tombs in the Halikarnassos Peninsula”, Eds. J. Eiring – j. Mejer. Proceedings of the Danish Institute at Athens IV, Athens, 2004, 49-67.
Christof 2008	E. Christof, “Anikonische Grabmarker in Kleinasien: die sog. “Phallossteine””, EpigrAnat 41 (2008), 147-173.
Cormack 1997	S. Cormack, “Funerary Monuments and Mortuary Practice in Roman Asia Minor”, Ed. E. Alcock. The Early Roman Empire in the East, Oxford, 1997, 137-156.
Cousin 1900	G. Cousin, “Voyage en Carie”, BCH 24 (1900), 24-69.
Çörtük 2007	U. Çörtük, “Kuzey Karia Akçay (Harpasos) Vadisi Mezar Mimarisi Hakkında Bir Araştırma”, III.-IV. Ulusal Arkeolojik Araştırmalar Sempozyumu, Anatolia Ek Dizin 2, Ankara 2007, 27-60.
D’Andria 2003	F. D’Andria, Hierapolis (Pamukkale) Arkeoloji Rehberi, İstanbul, 2003.
Diler 1997	A. Diler, “İç Karia Yüzey Araştırması – 1996”, 15. Araştırma Sonuçları Toplantısı, II. Cilt (1997), 409-422.
Diler 2016	A. Diler, “Stone Tumuli in Pedasa on the Lelegian Peninsula. Problems of Terminology and Origin”, Eds. O. Henry – U. Kelp. Tumulus as Sema: Space, Politics, Culture and Religian in the First Millenium BC., Berlin, 2016, 455-473.
Dinç 1993	R. Dinç, Lydia Tümülüsleri, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ege Üniversitesi, İzmir, 1993.
Doksanaltı et al. 2014	E. M. Doksanaltı et al., “Knidos Kazı ve Araştırmaları: 2012-2013”, 36. Kazı Sonuçları Toplantısı, II. Cilt (2014), 517-546.
Edhem Bey 1906	E. Edhem Bey, “Fouilles d’Alabanda”, CRAI 50 (1906), 407-422.
Gider-Büyüközer 2014	Z. Gider-Büyüközer, “Börükçü Nekropol Alanından Bir Arkaik Mezar”, Tüba-Ar 17 (2014), 111-128.
Gümüş 2013	Ş. Gümüş, Pedasa Leleg Tümülüsleri, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Adnan Menderes Üniversitesi, Aydın, 2013.
Hanfman 1983	G. M. A. Hanfman, Sardis from Prehistoric to Roman Times. Results of the Archaeological Explorations of Sardis, 1958-1975, Cambridge / London, 1983.
Henry 2002	O. Henry, “Tombes Hellenistiques a Iasos”, Bollettino del Associazione de Iasos di Caria 8 (2002), 11-13.
Henry 2003	O. Henry, “Les Tumuli de la confluence Méandre/Harpasos”, Kubaba V (2003), 139-168.
Henry 2006	O. Henry, “Remarques sur le proprietaire de la tombe monumentale de Labraunda”, REA 106 (2006), 5-22.
Henry 2009	O. Henry, “Tombes de Carie. Architecture Funeraire et Culture Carienne VIe – IIe s. av. J. –C. Rennes, 2009.
Henry 2010a	O. Henry, “La Necropole d’Orthosia”, Eds. P. Debord – E. Varinlioğlu. Trois cites de Carie centrale: Harpasa, Bargasa et Orthosia, Rennes, 2010, 303-334.
Henry 2010b	O. Henry, “Labraunda Nekropolü”, Mylasa/Labraunda-Milas Çomakdağ, İstanbul, 2010, 93-105.
Henry 2013	O. Henry, “Tombes Cariennes, Tombes Lyciennes. Un Processus Analogue de Petrification Aerchitecturale?”, Eds. P. Brun – L. Cavalier – K. Konuk – Fr. Prost. Euploia. La Lycie et le Carie Antique, Bordeaux, 2013, 257-268.
Henry 2016	O. Henry, “Marking Karian Soil. Lydian Tumuli in Karia, Sixth to Fourth Century BC.”, Eds. O. Henry – U. Kelp. Tumulus as Sema: Space, Politics, Culture and Religian in the First Millenium BC., Berlin, 2016, 429-443.
Henry et al. 2018	O. Henry et al. “Labraunda 2017”, Anatolia Antiqua XXVI (2018), 209-320.
Kara 2013	O. Kara, Karia Bölgesi Tunç Çağı Yerleşimleri, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi, Konya, 2013.
Kara 2015	O. Kara, “Kumyeri Erken Tunç Çağı Nekropolü’nde Saptanan Kremasyon Uygulaması ve KYM01 Numaralı Mezar”, Ed. B. Söğüt. Stratonikeia Çalışmaları 1, Stratonikeia ve Çevresi Araştırmaları, İstanbul, 2015, 29-44.
Karlsson 2010	L. Karlsson, “Labraunda 2009. A Preliminary Report on the Swedish Excavations”, Opuscula 3 (2010), 61-104.
Kasper 1966	S. Kasper, “Der Grabtumulus Seç Tepe bei Elaia” Ed. R. Horn – E. Boehringer. Die Ausgrabungsarbeiten zu Pergamon im Jahre 1965. AA (1966), 477-478.
Kazıl 2004	E. Kazıl, Yatağan Ovası ve Çevresi Arkeolojik Araştırması, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Muğla, 2004.
Kelp 2015	U. Kelp, “Pergamon Nekropolleri”, Eds. F. Pirson – A. Scholl. Pergamon. Anadolu’da Hellenistik Bir Başkent, İstanbul, 2015, 350-371.
Kelp 2016	U. Kelp, “Some Remarks on Tumuli of Late Hellenistic and Early Roman Times in Phrygia and the Development of Provincial Art”, Eds. O. Henry – U. Kelp. Tumulus as Sema: Space, Politics, Culture and Religian in the First Millenium BC., Berlin, 2016, 601-611.
Kızıl 1996	A. Kızıl, “Beçin Hellenistik Dönem Oda Mezarı”, 6. Müze Kurtarma Kazıları Sempozyumu (1996), 255-271.
Kızıl 2009	A. Kızıl, “1990-2005 Yılları Arasında Mylasa’da Kurtarma Kazıları Yapılan Mezarlar ve Buluntuları Üzerinde Genel Bir Değerlendirme” Ed. F. Rumscheid. Die Karer und die Anderen, Internationales Kolloquium an der Freien Universität Berlin 13-15 October 2005, Bonn, 2009, 497-562
Konecny – Ruggendorfer 2014	A. L. Konecny – P. Ruggendorfer, “Alinda in Karia: The Fortification”, Hesperia 83/4 (2014), 709-746.
Lebas – Reinach 1888	Ph. Lebas – S. Reinach, Voyage Archeologique en Grece et en Asie Mineure, Paris, 1888.
Luke – Roosevelt 2016	C. Luke – C. H. Roosevelt, “Memory and Meaning in Bin Tepe, the Lydian Cemetery of the “Thousand Mounds””, Eds. O. Henry – U. Kelp. Tumulus as Sema: Space, Politics, Culture and Religian in the First Millenium BC., Berlin, 2016, 407-428.
Marchese 1989	R. T. Marchese, The Historical Archaeology of Northern Caria, Oxford, 1989.
McNicoll 1997	A. W. McNicoll, Hellenistic Fortifications from the Aegean to the Euphrates, Oxford, 1997.
Naso 2016	A. Naso, “Tumuli in the Western Mediterranean, 800-500 BC.” Eds. O. Henry – U. Kelp. Tumulus as Sema: Space, Politics, Culture and Religian in the First Millenium BC., Berlin, 2016, 9-32.
Öncü 2006	Ö. E. Öncü, “Alabanda’da Bulunan Bir Taş Mezar Kapısı”, Ed. T. Takaoğlu. Anadolu Arkeolojisine Katkılar, 65. Yaşında Abdullah Yaylalı’ya Sunulan Yazılar, İstanbul, 2006, 213-219.
Özkaya – San 2003	V. Özkaya – O. San, “Alinda. An Ancient City With Its Remains and Monumental Tombs in Caria”, REA 103 (2003), 103-125.
Paton 1900	W. R. Paton, “Sites in E. Karia and S. Lydia”, JHS 20 (1900), 57-80.
Paton – Myres 1896	W. R. Paton – J. L. Myres, “Karian Sites and Inscriptions”, JHS 16 (1896), 188-271.
Peschlow-Bindokat 2006	A. Peschlow-Bindokat, Tarih Öncesi İnsan Resimleri: Latmos Dağları’ndaki Prehistorik Kaya Resimleri, İstanbul, 2006.
Pimouguet-Pedarros 2000	I. Pimouguet-Pedarros, Archeologie de la Defense. Historie des Fortifications Antiques de Carie, Paris, 2000.
Polat 2005	G. Polat, “Bir Anadolu-Akhaemenid Dönemi Ölü Kültü Geleneği: Tümülüs Önünde Steller ve Seremoni Alanları”, Olba XI (2005), 1-23.
Ratte 1994	C. Ratte, “Not the Tomb of Gyges”, JHS 114 (1994), 157-161.
Ratte 2009	C. Ratte, “The Carians and the Lydians”, Ed. F. Rumscheid. Die Karer und die Anderen, Internationales Kolloquium an der Freien Universitat Berlin 13-15 October 2005, Bonn, 2009, 135-147.
Ratté 2012	C. Ratte, “Tumulus Tombs”, Ed. C. Ratté – P. De Staebler. Aphrodisias V. The Aphrodisias Regional Survey, Mainz, 2012, 39-58.
Ronchetta 1999	D. Ronchetta, “Tecniche di cantiere nelle necropoli di Hierapolis di Frigia; alcuni appunti”, Ed. M. Barra-Bagnasco – M. C. Conti. Studi di archaologia classica a Giorgio Gullini per i quarant’anni d’insegnamento, Alessandria, 1999, 131-167.
Ronchetta 2005	D. Ronchetta, “L’architettura funeraria di Hierapolis. La continuita delle indagini dall’impostazione scientifica di Paolo Verzone alle attuali problematiche”, Ed. D. Ronchetta. Paolo Verzone 1902-1986, tra storia dell’architettura restauro archeologia, Torino, 2005, 169-179.
Ronchetta 2016	D. Ronchetta, “The Significance of the Tumulus Burial among the Funeral Buildings of Hierapolis of Phrigia” Eds. O. Henry – U. Kelp. Tumulus as Sema: Space, Politics, Culture and Religian in the First Millenium BC., Berlin, 2016, 513-587.
Roos 1972	P. Roos, The rock-tombs of Caunus 1. The Arcitecture. Göteborg, 1972.
Roos 1974	P. Ross, The rock-tombs of Caunus 2. The Finds. Göteborg, 1974.
Roos 1978	P. Roos, “The rock-tombs of Caria”, X. International Congress of Classical Archaeology, Ankara, 1978, 427-438.
Roos 2006	P. Roos, Survey of Rock-cut Chamber-Tombs in Caria, Part 2, Central Caria, Göteborg, 2006.
Saner – Tüfekçi 2017	T. Saner – I. Tüfekçi, “Necropolis”, Eds. T. Saner – I. Tüfekçi – G. Maner. Architectural Survey at the Necropolis of Larisa (Buruncuk), İstanbul, 2017, 45-83.
Scardozzi 2016	G. Scardozzi, “Tumuli in the Ancient Territory of Hierapolis in Phrygia”, Eds. O. Henry – U. Kelp. Tumulus as Sema: Space, Politics, Culture and Religian in the First Millenium BC., Berlin, 2016, 588-599.
Schneider-Equini 1972	E. Schneider-Equini, “La Necropoli di Hierapolis di Frigia. Contributi allo studio dell’architettura funeraria di eta romana in Asia Minore”, MonAnt 48 (1972), 95-142.
Serdaroğlu 1972	Ü. Serdaroğlu, “1971-1972 Hacıbayramlar Kazısı”, Anatolia 19 (1972), 77-84.
SNG Finland I	U. Wastermark – R. Ashton, Sylloge Nummorum Graecorum, Finland, The Erkki Keckman Collection in the Skopbank, Helsinki, Part I, Karia, Helsinki, 1994.
Söğüt 2012	B. Söğüt, “Börükçü 2003-2006 Yılları Kazıları”, Ed. B. Söğüt. Stratonikeia’dan Lagina’ya, A. A. TIRPAN’a Armağan, İstanbul, 2012, 553-586.
Şahin 1973	M. Ç. Şahin, “Lagina’dan (Koranza) İki Yazıt”, Anatolia 17 (1973), 187-195.
Şahin 1976	M. Ç. Şahin, The Political and Religious Structure in the territory of Stratonikeia in Caria, Ankara, 1976.
Şahin 1999	M. Ç. Şahin, “The Place Name of Korazis: A New Inscription from Lagina”, EpigrAnat 31 (1999), 35-36.
Şahin 2008	M. Ç. Şahin, Recent Excavations at Stratonikeia and New Inscriptions from Stratonikeia and its Territory”, EpigrAnat 41 (2008), 53-81.
Tamsü-Polat 2015	R. Tamsü-Polat, “Stratonikeia Akdağ Nekropolü ve Gömü Geleneklerine Dair Gözlemler”, Ed. B. Söğüt. Stratonikeia Çalışmaları 1, Stratonikeia ve Çevresi Araştırmaları, İstanbul, 2015, 95-105.
Texier 1849	Ch. Texier, Description de l’Asie Mineure, Paris, 1848.
Tırpan 1997	A. A. Tırpan, “Lagina Hekate Temenosu 1995”, 18. Kazı Sonuçları Toplantısı, II. Cilt (1997), 309-336.
Tırpan 2015	A. A. Tırpan, “Son Araştırmalar Işığında Lagina ve Çevresinin Tarihsel Süreci”, Eds. E. Okan – C. Atila. Prof. Dr. Ömer Özyiğit’e Armağan, İstanbul, 2015, 433-444.
Tırpan – Büyüközer 2010	A. A. Tırpan – A. Büyüközer, “Börükçü 2 Numaralı Zeytinyağı Atölyesi”, Eds. Ü. Aydınoğlu – A. K. Şenol. Antik Çağda Anadolu’da Zeytinyağı ve Şarap Üretimi, İstanbul, 2010, 227-240.
Tırpan – Gider 2011	A. A. Tırpan – Z. Gider, “Lagina ve Börükçü 2009 Yılı Çalışmaları”, 32. Kazı Sonuçları Toplantısı, II. Cilt (2011), 374-395.
Tırpan et al. 2013	A. A. Tırpan – M. Tekocak – M. Ekici, “Two Tombs from Börükçü Necropolis”, Eds. P. Brun – L. Cavalier – K. Konuk – F. Prost. Euploia. La Lycie et la Carie Antiques, Bordeaux, 2013, 241-256.
Tırpan et al. 2016	A. A. Tırpan – A. Büyüközer – Z. Gider-Büyüközer, “Arkaik Dönem’de Börükçü (Koliorga?)”, Eds. S. Erkut – Ö. Sir-Gavaz. ANTAHSUM. Prof. Dr. Ahmet Ünal’a Armağan, İstanbul, 2016, 499-516.
Varinlioğlu 1980	E. Varinlioğlu, “Bithynia, Ionia, Caria’da Epigrafi Araştırmaları”, Belleten 173 (1980), 61-67.
Varkıvanç 1993	B. Varkıvanç, Das Kammergrab in Kaunos, Christian-Albrechts-Universitaet zu Kiel, 1999.
Varkıvanç 1995	B. Varkıvanç, “Das Heroon von Mezargediği in der Nähe von Kaunos”, Lykia II (1995), 99-111.
Yener 1998	E. Yener, “Aydın İli, Çine İlçesi, Kabataş Köyü, Tepecik Tümülüsü Kurtarma Kazısı”, 8. Müze Kurtarma Kazıları Sempozyumu (1998), 235-253.
Yıldırım 2008	Ş. Yıldırım, Doğu Trakya’da Mezar Tepelerinin Ortaya Çıkışı ve Gelişimi, Ankara, 2008.
Yıldırım 2017	Ş. Yıldırım, “Paphlagonia’da Bir Tholos Mezar: Kayı Köyü Tümülüsü”, Arkeoloji ve Sanat Dergisi 155 (2017), 127-142.