Karatay Medresesi Çini Eserler Müzesinden Ünik Özellikte İki Siren/Harpi Figürlü Seramik

Yurdagül ÖZDEMİR

Arkhaia Anatolika 4. Sayı

Geliş Tarihi : 12.02.2021 | Kabul Tarihi : 12.03.2021

DOI : 10.32949/Arkhaia.2021.29 | Yayın Tarihi : 18.3.2021 16:34:38

Öz

Çalışmamızın konusunu Konya Karatay Medresesi Çini Eserler Müzesi’nde bulunan, siren/harpi tasvirli kırık durumdaki iki seramik eserin tanıtılması ve bu eserlerin Orta Çağ Anadolusu fantastik figürlü eserler arasındaki özel durumunun belirlenmesi oluşturmaktadır. Anadolu’da Malazgirt Savaşı’ndan sonraki süreçte Bizans ve Anadolu Selçuklu Devletleri arasında gelişen siyasi, askeri, sosyal-ekonomik ilişkiler, kültürel ve sanatsal bir etkileşim ortamı doğurmuştur. Bu durum, üslup farklılıkları olmakla birlikte iki kültürün hakim olduğu ortak coğrafyada, birlikte yaşam pratiklerinin geliştirilmesiyle ortak beğeniye hitap eden sanat eserlerinin üretilmesine olanak sağlamış̧, bununla ilişkili olarak zamanla oluşan ortak bir görsel repertuvar, her iki kültürün sanat eserlerinde benzer motiflerin kullanımını yaygınlaştırmıştır. Siren/harpi, sfenks ve melekler gibi koruyucu, tılsımlı güçleri olduğuna inanılan fantastik yaratıklar sanatsal etkileşim unsurlarını yansıtan örnekler olarak karşımıza çıkmaktadır. Anadolu’da Bizans ve Anadolu Selçuklu sanatında, mimari süsleme, seramik ve çini gibi farklı türde eserlerde örnekleri bulunan siren/harpi tasvirleri, her iki kültürde de güçlü, kuvvetli, kötülüklerden koruyucu fantastik yaratıklar olarak canlandırılmıştır. Bizans sanatında tasvir edilen bazı siren/harpi figürleri Anadolu Selçuklu sanatı etkisinde değerlendirilmektedir. Bu etki, çoğu zaman eserlerin üretiminde çalışan Rum veya Türk ustaların, her iki kültürün tasvir geleneğini de iyi bilmesinden kaynaklanmaktadır. Çalışmamızda incelediğimiz siren/harpi figürlü eserler, Anadolu’da çok kültürlü bir coğrafyada oluşan ortak bir görsel repertuvardan yararlanılarak üretilen, Bizans-Selçuklu sanatsal etkileşimini günümüze taşıyan maddi kanıtlar olarak önem taşımaktadır.  

Acara-Eser, M. (2019). Divriği Kale Kazısı Sırlı Seramiklerinden Kuş ve Balık Figürlü Örnekler. SDÜ Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 48, 41-68.

Acara-Eser, M. (2020). Divriği Kale Kazısı Sırlı Seramik Buluntuları: İlk Sonuçlar ve Yerel Üretim İzleri. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 37(1), 136-153.

Arık, R. (2000). Kubad Abad: Selçuklu Sarayı Çinileri. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.

Arık, R. (2007). Anadolu Selçuklu Saraylarında Çini. R. Arık ve O. Arık (Eds.), Anadolu Toprağının Hazinesi: Çini, Selçuklu ve Beylikler Çağı Çinileri (ss. 219-399). İstanbul: Kale Grubu Kültür Yayınları.

Avşar, L. (2012). Kubadabad Çinilerindeki Harpi-Siren Figürünün İzini Sürerken. Akademik Bakış Dergisi, 31, 2-21.

Baer, E. (1965). Sphinixes and Harpies in Medieval Islamic Art: And Iconographical Study. Jerusalem: Israel Oriental Society.

Baer, E. (2004). The human figure in Islamic art: Inheritances and Islamic transformations. Costa Mesa: Mazda Publishers.

Bilici, S. (2010). Alanya Kalesi Kazılarında Bulunan Port Saint Symeon Seramikleri ve Ortaçağ’da Akdeniz Seramik Üslubu. M. Dündar, A. Yavaş ve A. O. Uysal (Eds.), XII. Ortaçağ-Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Sempozyumu, 15-17 Ekim 2008 (ss. 365-373). İzmir: Hürriyet Matbaası.

Bryennios, N. (2008). Tarihin Özü (Çev. B. Umar). İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.

Demiriz, Y. (1970). Konya Müzesi’nde Özel Durumdaki Bir Kabartma Hakkında. Sanat Tarihi Yıllığı 3, 221-230.

Dirimtekin, F. (1993). Selçukluların Anadolu’ya Yerleşmelerini ve Gelişmelerini Sağlayan İki Zafer. Malazgirt Armağanı (ss. 231-258). Ankara: Türk Tarih Kurumu.

Doğer, L. (2004). Bizans Dönemi Fantastik Kurgulu Betimleme Taşıyan Yeni Bir Seramik Obje. Sanat Tarihi Dergisi, 13(2), 79-98.

Doğer, L. (2016). İnsan Figürlü Bizans Sırlı Seramik Repertuvarına Yeni Bir Örnek. Sanat Tarihi Dergisi, 10, 57-76.

Erdemir, Y. (2009). İnce Minare Taş ve Ahşap Eserler Müzesi. Konya: Konya Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü.

Evans, H. C. ve Wixom, W. D. (1997). The Glory of Byzantium: Art and Culture of the Middle Byzantine Era, A.D. 843-1261. New York: The Metropolitan Museum of Art; Harry N. Abrams, Inc. distributor.

Grimal, P. (1997). Mitoloji Sözlüğü Yunan ve Roma (Çev. S. Tamgüç). İstanbul: Sosyal Yayınları.

Impelluso, L. (2004). Nature and Its Symbols (Çev. S. Sartarelli). Los Angeles: J. Paul Getty Museum.

Karamağaralı, B. (1981). Ahlat’ta Bulunan Bir Çini Fırını. Yıllık Araştırmalar Dergisi, 3, 67-93.

Karamağaralı, N. (2007). Ahlat Sırlı Seramikleri. G. Öney ve Z. Çobanlı (Eds.). Anadolu’da Türk Devri Çini ve Seramik Sanatı (ss. 133-153). Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.

Karasu, Y. E. ve Özkul-Fındık, N. (2019). Figured Ceramics Found at Komana (Tokat) Excavations. D. B. Erciyas ve M. Acara-Eser (Eds.), Komana Small Finds (ss. 103-130). İstanbul: Ege Yayınları.

Khoniates, N. (1995). “Historia” (Ionnes ve Manuel Komnenos Devirleri) (Çev. F. Işıltan). Ankara: Türk Tarih Kurumu.

Köroğlu, G. (2007). Glazed Pottery from Cyprus and the Hatay-Çukurova Region in the Mersin-Yumuktepe Excavations. B. Böhlendorf-Arslan, A. O. Uysal ve J. Witte-Orr (Eds.) Çanak: Late Antique and Medieval Pottery and Tiles in Mediterranean Archaeological Contexts, Byzas 7. (ss. 441-456) İstanbul: Ege Yayınları.

Kunduracı, O. ve Mimiroğlu, M. (2011). Byzantine Stone Works in The Private Koyunoğlu City Museum of Konya Metropolitan Municipality. H. Öniz ve E. Aslan (Eds.), SOMA 2009: Proceedings of the XIIIth Symposium on Mediterranean Archaeology Selçuk University of Konya, Turkey, 23-24 April 2009. Oxford: Archaeopress.

Lilie, R. J. (2005). XII. Yüzyılda Bizans ve Türk Devletleri (Çev. Y. Ayönü). Tarih İncelemeleri Dergisi, 20(1), 197-209.

Mimiroğlu, İ. M. (2006) Konya’nın Bizans Mimarisi. İpek Yolu Konya Kitabı IX, 139-171.

Morgan, C. H. (1942). The Byzantine Pottery. Corinth XI. Cambridge: Harvard University Press.

Ocak, A. Y. (1991). Anadolu’nun Türkleşmesi ve İslamlaşması. TDV İslam Ansiklopedisi III (ss. 110-116). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.

Ostrogorsky, G. (1999). Bizans Devleti Tarihi (Çev. F. Işıltan). Ankara: Türk Tarih Kurumu.

Ögel, B. (2010). Türk Mitolojisi I. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.

Önder, M. (1967a). Konya Kal’ası ve Figürlü Eserleri. VI. Türk Tarih Kongresi Tebliğleri (ss. 145-169). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.

Önder, M. (1967b). Kubâd-Âbâd Sarayı Harpi ve Simurg’ları. Türk Etnografya Dergisi, 10, 5-17.

Öney, G. (1967). Niğde Hüdavent Hatun Türbesi Figürlü Kabartmaları. Belleten, XXXI(122), 143-167.

Öney, G. (1968). Anadolu Selçuklu Sanatında Hayat Ağacı Motifi. Belleten, XXXII(125), 25-36.

Öney, G. (1971). Bizans Figürlerinde Anadolu Selçuklu Etkisi. Selçuklu Araştırmaları Dergisi, Malazgirt Zaferi Özel Sayısı 900. Yıl, III, 91-118.

Öney, G. (2008a). Selçuklu Figür Dünyası. D. Kuban (Ed.), Selçuklu Çağında Anadolu Sanatı. (ss. 411-428). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.

Öney, G. (2008b). Selçuklu Seramik Sanatı. D. Kuban (Ed.), Selçuklu Çağında Anadolu Sanatı. (ss. 385-390). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.

Özgan, R. (2020). Antik Çağ’dan Günümüze Çift Başlı Kartal: Anlamı, Yorumu ve Propogandası. Arkhaia Anatolika, 3, 98-125. https://doi.org/10.32949/arkhaia.2020.17

Özkul-Fındık, N. (2001). İznik Roma Tiyatrosu Kazı Buluntuları (1980-1995) Arasındaki Osmanlı Seramikleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu.

Papanikola-Bakirtzi, D. (1999). Byzantine Glazed Ceramics. The Art of Sgraffito. Athens: Archaeological Receipts Fund.

Parman, E. (2002). Ortaçağ’da Bizans Döneminde Frigya (Phrygia) ve Bölge Müzelerindeki Bizans Taş Eserleri. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.

Redford, S. (2001). “Port Saint Symeon Seramiği“ Denilen Hatay ve Çukurova Bölgesi Seramiği. S. Alpaslan (Ed.). V. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazı ve Araştırmaları Sempozyumu, 19-20 Nisan 2001 (ss. 485-490). Ankara: Hacettepe Üniversitesi.

Rice, D. T. (1939). Iranian Elements in Byzantine Art. J. Orbeli (Ed.) IIIe Congrés International d'Art et d'Archéologie Iraniens (ss. 203-207). Leningrad: Académie des sciences de Russie.

Rice, D. T. (1965). The Pottery in Byzantium and the Islamic World. Studies in İslamic Art and Architecture in Honour of Professor K. A. C. Creswell (ss. 194-236). Cairo: American University in Cairo Press.

Rice, D. T. (1966). Late Byzantine Pottery at Dumbarton Oaks. DOP, 20, 207-219. https://doi.org/10.2307/1291246

Savvídĩs, A. G. K. (1981). Byzantium in the Near East: Its Relations with the Seljuk Sultanate of Rum in Asia Minor The Armenians of Cilicia and the Mongols A.D. 1192-1237. Thessalonikē: Kentron Buzantinōn Ereunōn.

Sevim, A. (1993). Malazgirt Meydan Savaşı ve Sonuçları. Malazgirt Armağanı (ss. 219-230). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.

Tekinalp, V. M. (2006). Anadolu Selçuklu Sanatında Bizans Sanatının İzleri. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 4, 95-125.

Urfalı Mateos. (2000). Urfalı Mateos Vekayi-nâmesi (952-1136) ve Papaz Grigor’un Zeyli (1136-1162). (Çev. H. D. Andreasyan). Ankara: Türk Tarih Kurumu.

Yinanç, M. H. (1934). Türkiye Tarihi. Selçuklular Devri. 1. Cilt: Anadolu’nun Fethi. İstanbul: Akşam Matbaası.

Özdemir, Y. (2021). Karatay Medresesi Çini Eserler Müzesinden Ünik Özellikte İki Siren/Harpi Figürlü Seramik. Arkhaia Anatolika, 4, 123-140. DOI: 10.32949/Arkhaia.2021.29

Paylaş!