Aydın Arkeoloji Müzesi’ndeki Menderes Antiokheiası Buluntusu Heykeltıraşlık Eserleri
Umut KAPUCİ
Öz
Bu çalışmada, günümüzde Aydın Arkeoloji Müzesi Taş Eserler Deposu’nda korunan ve müzeye satın alma yoluyla kazandırılan iki büst ve bir kabartma parçası ele alınmıştır. Amaç, Karia Bölgesi’nin Hellenistik ve Roma İmparatorluk Dönemi heykeltıraşlık literatürüne katkı sağlayarak, eserleri bilim dünyasına sunmaktır. Bu doğrultuda Menderes Antiokheiası’nda bulunan plastik eserlerin tipoloji ve stil özellikleriyle birlikte, buluntuların ait olduğu dönem özellikleri ve heykeltıraşlık merkezleri belirlenmeye çalışılmıştır. Daha önce Menderes Antiokheiası antik kenti ile ilgili Aydın Arkeoloji Müzesi’nde korunan ve araştırmacılar tarafından Aphrodisias antik kenti girlandlı lahitler grubu içerisinde değerlendirilen ve girland taşıyıcısı olarak Herakles Hermesinin betimlendiği bir lahit parçası dışında herhangi bir heykeltıraşlık eserinin yayınlanmamış olması, bu çalışmanın özgünlüğünü göstermektedir. Eserler kazı malzemesi olmaması ve buluntu durumu ile ilgili envanter kayıtlarında bilgi bulunmaması nedeniyle genel olarak Karia Bölgesi ve yakın coğrafyadaki Hellenistik ve Roma İmparatorluk Dönemi heykeltıraşlık eserleriyle analoji yoluyla tarihlenebilmiştir. Araştırma içeriğini oluşturan iki büst parçasından ilk örnek Roma İmparatorluk Dönemi içerisinde MS 1. yüzyılın ikinci yarısının dönem modasını, ikinci örnek MS 2. yüzyıl sonlarının stil özelliklerini yansıtmaktadır. Üçüncü ve son örneği oluşturan kabartma parçası için ise Hellenistik Dönem Pergamon ekolü etkisi altında MÖ 2. yüzyılın ilk yarısı önerilmektedir. Yapılan karşılaştırmalar sonucunda buluntuların Pergamon, Aphrodisias, Tralleis ve Stratonikeia gibi yakın merkezlerdeki eserlerin stil özelliklerini yansıttığı görülmektedir.
Aybek, S. (2009). Metropolis İonia I-Heykel. Metropolis’de Hellenistik ve Roma Dönemi Heykeltıraşlığı. Homer Kitabevi ve Yayıncılık.
Chandler, R. (1775). Travels in Asia Minor: or An Account of a Tour Made at the Expense of the Society of Dilettanti. Clarendon Press.
Çekilmez, M. (2016). Tralleis’ten Bir Eros Yontusu. OLBA, XXIV, 297-322.
Çubuk, N. (2008). Hierapolis Tiyatro Kabartmaları. Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
Dinç, R. (2011). Antiokheia Ad Maeandrum Yakınındaki Roma Köprüsü. A. Öztan ve Ş. Dönmez (Ed.) Karadeniz’den Fırat’a Bilgi Üretimleri, Önder Bilgi’ye Armağan Yazıları. (ss. 111-128). Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
Dinç, M. (2013). Tralleis Heykeltıraşlık Eserleri 1996-2002 Kazılarında Ele Geçen Hellenistik ve Roma Dönemi Mermer Heykeltıraşlık Buluntuları. [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Mersin Üniversitesi.
Dinç, M. (2019). Tralleis’ten Grotesk Figürlü Masa Ayakları. T. Demir, M. Ekici, M. Şahan-Dinç ve Ç. M. Tarhan (Eds.), Rifat Ergeç Armağanı (ss. 127-132). Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
Dinç, M. ve Durugönül, S. (2015). Manisa Müzesi’ndeki Hermeler ve Bir Duvar Aplik’i. S. Durugönül (Ed.) Manisa Müzesi Heykeltıraşlık Eserleri (ss. 157-162). Oksijen Basım ve Matbaacılık.
Erim, K. T. (2000). Aphrodisias. Net Yayın.
Fittschen, K. ve Zanker, P. (1985). Katalog der romischen Portrats in den Capitolinischen Museen und den anderen kommunalen Sammlungen der Stadt Rom 1. Kaiser- und Prinzenbildnisse. BeitrESkAr 3. Philipp von Zabern.
Fittschen, K., Zanker, P. ve Cain, P. (2010). Katalog der römischen Porträts in den Capitolinischen Museen und den anderen kommunalen Sammlungen der Stadt Rom. Die mannlichen Privatportrats 2. BeitrESkAr 4. Philipp von Zabern.
Hamilton, W. J. (1842). Researches in Asia Minor, Pontus and Armenia, with Some Account of Their Antiquities and Geology, Vol. 1-2. John Murray.
Helbig, W. (1963). Führer durch die öffentlichen Sammlungen klassischer Altertümer in Rom. E. Wasmuth.
Hinks, R. P. (1935). Greek and Roman Portrait Sculpture. British Museum.
Işık, F. (2007). Girlanden- Sarkophage aus Aphrodisias. Sarkophag-Studien 5, Philipp von Zabern.
İnan, J. (1974). Neue Porträtstatuen aus Perge. Mansel’e Armağan II (ss. 643-661). Türk Tarih Kurumu Basımevi.
İnan, J. ve Rosenbaum, E. (1966). Roman and Early Byzantine Portrait Sculpture in Asia Minor. Oxford University Press.
Kaya, M. A. (2016). İlk Çağ Tarihi ve Uygarlığı. Pegem Akademi.
Koch, G. (2001). Roma İmparatorluk Dönemi Lahitleri. Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
Laubscher, H. P. (1966). Skulpturen aus Tralles, Zu einem neuen Zweifigurenrelief. IstMitt 16, 115–129.
Leake W. M. (1824). A Journal of a Tour in Asia Minor, with Comparative Remarks on the Ancient and Modern Geography of that Country. John Murray.
Lippold, G. (1936). Die Skulpturen des Vaticanischen Museums 3, 1. De Gruyter.
Mendel, G. (1914). Musées Impériaux Ottomans. Catalogue des Sculptures Grecques, Romaines et Byzantines II, İstanbul.
Niemeyer, H. G. (1968). Studien zur Statuarischen Darstellung der Romischen Kaiser. Gebr. Mann Verlag.
Özgan, R. (1982a). Yunan ve Roma Devri Tralleis Heykeltıraşlığı. [Doçentlik Tezi]. Selçuk Üniversitesi, Konya.
Özgan, R. (1982b). Zur Datierung des Artemisaltars in Magnesia am Maeander. IstMitt, 32, 196-209.
Özgan, R. (1990). İ.S. 1. Yüzyıl Tralleis Yontuculuğu. X. Türk Tarih Kongresi (ss. 247-284). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Özgan, R. (1999). Die Skulpturen von Stratonikeia. Asia Minor Studien 32, R. Habelt.
Özgan, R. (2013). Roma Portre Sanatı II. Ege Yayınları.
Özgan, R. (2015). Roma Portre Sanatı III. Ege Yayınları.
Özgan, R. (2016a). Hellenistik Devir Heykeltıraşlığı I. Büyük İskender’den Diadochlar Sonrasına. Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
Özgan, R. (2016b). Hellenistik Devir Heykeltıraşlığı II. Erken Hellenistikten Yüksek Hellenistiğe. Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
Özgan, R. (2018). Hellenistik Devir Heykeltıraşlığı III. Yüksek Hellenistik. Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
Özgür, M. E. (1996). Skulpturen des Museums von Antalya I. Dönmez Offset Basımevi.
Pfuhl, E. ve Möbius, H. (1977). Die Ostgriechischen Grabreliefs I. Von Zabern.
Poulsen, V. (1974). Les Portraits Romains II. De Vespasien a la Basse-Antiquite, Glyptotheque Ny Carlsberg.
Pozzi, E. (1989). Le Collezioni del Museo Nazionale di Napoli I 2. La scultura greco-romana, le sculture antiche della collezione Farnese, le collezioni monetali, le oreficerie, la collezione glittica, De Luca.
Rosenbaum, E. (1960). Cyrenaican Portrait Sculpture. British Academy.
Ruge, W. (1937). Tralleis. Realencyclopädie der Classischen Altertumswissenschaft, 6, 2094-2128.
Saraçoğlu A. ve Üreten, H. (2012). Antik Dönemde Aydın ve Çevresindeki Kentler. S. Yaylalı (Ed.) Aydın İl Tarihi (ss. 57-98). Özyurt Matbaacılık.
Smith, R. R. R. (2008). Aphrodisias’ta Yapılan Roma Portreleri ve Mermer Heykeltıraşlık. R.R.R. Smith ve J. L. Lenaghan (Eds.) Aphrodisias’tan Roma Portreleri (ss. 9-33). Yapı Kredi Yayınları.
Smith, R. R. R. (2013). Hellenistik Heykel. Homer Kitabevi ve Yayıncılık.
Smith, R. R. R. ve Ratté, C. (1996). Archaeological Research at Aphrodisias in Caria, 1994. AJA, 100(1), 5-33. https://doi.org/10.2307/506295
Söner, R. H. (2017). Antiokheia ad Maeandrum Antik Kenti. Humanitas, 5(9), 139-153. https://doi.org/10.20304/humanitas.318518
Stemmer, K. (1978). Untersuchungen zur Typologie, Chronologie und Ikonographie der Panzerstatuen, AF 4, Mann.
Strocka, V. M. (1996). Datierungskritierien kleinasiatischer Girlandensarkophage. AA, 3, 455-473.
Stuart-Jones, H. (1912). A Catalogue of the Ancient Sculptures preserved in the Municipal Collections of Rome, The Sculptures of the Museo Capitolino. Clarendon Press.
Şahan, M. (2006). Yeni Tralleis Kazılarından Bulunan Hamam Rölyefleri. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Adnan Menderes Üniversitesi.
Üreten, H. (2005). Roma Dönemi’ne Kadar Tralleis Tarihi ve Attaloslar ile İlişkileri. Tarih Araştırmaları Dergisi, 24(38), 195-212. https://doi.org/10.1501/Tarar_0000000241
Vermeule, C. C. (1981). Greek and Roman Sculpture in America, University of California Press.
Wegner, M. (1979). Verzeichnis der Kaiserbildnisse von Antoninus Pius bis Commodus. Boreas, 2, 87–181.
Winter, F. (1908). Die Skulpturen mit Ausnahme der Altarreliefs. AvP VII.I. Verlag von Georg Reimer.
Wünsche, R. (2007). Glyptothek, Munich, Masterpieces of Greek and Roman Sculpture. Beck C. H.
Yıldırım, N. (2012). Herakles Hermelerinin Anlamı ve Kullanımı. Mediterranean Journal of Humanities 2(1), 229-237.
Kapuci, U. (2021). Aydın Arkeoloji Müzesi’ndeki Menderes Antiokheiası Buluntusu Heykeltıraşlık Eserleri. Arkhaia Anatolika, 4, 256-268. https://doi.org/10.32949/Arkhaia.2021.35