Kahramanmaraş Arkeoloji Müzesi’nden Kalıp Yapımı Bir Kâse
Mehmet OK - Handegül CANLI
Öz
Hellenistik Dönem’in popüler seramik gruplarından olan kalıp yapımı kâseler, genellikle yarı küresel formda, kaidesiz ve kulpsuz, dış yüzeyleri kabartma bezemeli içki kâseleridir. Hellenistik Dönem’de, Anadolu’da da popüler olan bu tür kaplar, MÖ 3. yüzyıldan 1. yüzyıl ortalarına kadar Akdeniz havzasında ve Karadeniz’de yaygındır. Atinalı çömlekçiler tarafından metal kapların pişmiş toprak taklitleri niteliğinde üretilmişlerdir. Kâselerin dış yüzeylerinde kabartma şeklinde bitkisel, geometrik ve figürlü bezemeler yer almaktadır. Kalıp yapımı kâselerde Attika ve Delos olmak üzere iki yaygın tip vardır. Bu kâseler MÖ 3. yüzyılın sonlarından itibaren Anadolu’daki yerel atölyeler tarafından da üretilmiştir; Pergamon, Sardis, Ephesos, Phokaia, Tralleis, Laodikeia, Tripolis, Sagalassos, Kibyra, Kremna, Tarsos ve Orontes (Asi Nehri) kıyısındaki Antiokheia, Anadolu’daki önemli üretim merkezlerinden bazılarıdır.
Kahramanmaraş Arkeoloji Müzesi’nde korunmakta olan kalıp yapımı kâse müzeye satın alma yoluyla kazandırılmıştır. Söz konusu kâse, özellikle duvar kısmında yer alan figürlü sahnesiyle ön plana çıkmaktadır. Bu sahnede, hoplitler, Amazonlar (?) ve Athena-Hera ikilisinin tasvir edildiği düşünülmektedir. Kâsenin yüzeyinde yan yana dizili olarak, toplam on altı figür on iki grup halinde betimlenmiştir. Figürlü kâselerde genellikle mitolojik sahneler bulunurken, Kahramanmaraş Müzesi’ndeki örnekte görülen figürlerin tam benzerine rastlanmamakla birlikte, kompozisyonun Ionia kâseleri arasında, formu, mitolojik konuları ve figürleriyle dikkat çeken Homerik kâselerle benzerliği dikkati çekmektedir. Formu ve bezemesiyle Ionia’da üretildiği düşünülen kâse, MÖ 3. yüzyıl sonları ile 2. yüzyıl arasına ait olmalıdır. Kahramanmaraş Arkeoloji Müzesi koleksiyonunda bulunan bu kâsenin ilk defa ayrıntılı olarak ele alınması ve benzersiz figürleri, Hellenistik kabartmalı kâselere yeni bir örnek eklemesi açısından önemlidir.
Ahrens, A., E. Kozal, C. Kümmel ve I. Laube. 2008. “Sirkeli Höyük – Kulturkontakte in Kilikien. Vorbericht über die Kampagnen 2006 und 2007 der deutsch-türkischen Mission.” IstMitt 58: 67–107.
Anderson–Stojanović, V.R. 1992. Stobi. The Hellenistic and Roman Pottery. Princeton: Princeton University Press.
Arslan, N. 2004. “Antiocheia (Pisidya) Kazılarında Bulunan Seramikler.” Olba X: 209-238.
Aydın, B. 2008. “The Hellenistic Pottery and Small Finds of Kordon Tümülüs at Kordon Köyü/Salihli (Manisa) 2001.” Öjh 76: 7-64.
Başaran, S. 2008. “Enez (Ainos) 2006 Yılı Kazısı ve Onarım- Koruma Çalışmaları.” Kazı Sonuçları Toplantısı 2(3): 185-203.
Benndorf, O. 1883. Griechische und sizilische vasenbilder. Berlin: Verlag von Gvttentag.
Boardman, J. 2003. Siyah Figürlü Atina Vazoları. İstanbul: Homer Yayınevi.
Civelek, A. 2004. “Phokaia Hellenistik Dönem Kalıp Yapımı Kâseler.” Olba IX: 123-142.
Civelek, A. 2006. “Phokaia 2004: Hellenistik Dönem Seramiği.” Olba XIII: 178-198.
Civelek, A. ve H. Yener Taş, 2012. “Adana Müzesi’nde Korunan Kalıp Yapımı Kâseler.” Colloquium Anatolicum XI: 123-150.
Courby, F. 1922. Les Vases Grecs à reliefs. Paris: E. de Boccard.
Çorbacı, Y.H. 2007. “Mersin Müzesi’nde Bulunan Megara Kâseleri.” Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 16(2): 169-186.
Dereboylu, E. 2001. “Weissgrundige Keramik und Hellenistische Reliefbecher aus dem Hanghaus 2 in Ephesos.” Studien zur hellenistischen Keramik in Ephesos, Ed. F. Krinzinger, 21-44. Wien: Österreichische Akademie der Wissenschaften.
Dereboylu, E. 2003. “Daskyleion Kabartmalı Kâseleri ve Batı Yamacı Kapları. Kronoloji ve Üretim Yeri Problemleri.”Les Ceramiques en Anatolie Aux Epoques Hellenistique et Romaine, Varia Anatolica XV, Ed. C. Abadie-Reynal, 55-63. Paris: Institut Français d’Études Anatoliennes-Georges Dumézil.
Duman, B. 2010. “Laodikeia Hellenistik ve Erken Roma Seramiği.” Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi.
Doksanaltı, E. 2003. “Knidos-Kap Krio Hellenistik Sarnıç Buluntuları.” Les Ceramiques en Anatolie Aux Epoques Hellenistique et Romaine, Varia Anatolica XV, Ed. C. Abadie-Reynal, 27-33. Paris: Institut Français d'Études Anatoliennes-Georges Dumézil.
Edwards, G.R. 1975. Corinthian Hellenistic Pottery, Corinth VII(3). Princeton: Princeton University Press.
Erdoğan, A. 2012. “Tripolis.” Ege Üniversitesi Arkeoloji Kazıları, Eds. A. Çilingiroğlu, Z. Mercangöz, G. Polat, 313-332. İzmir: Ege Üniversitesi Yayınları.
Erol, A.F. ve D. Tamer, 2017. “Ordu-Fatsa Cıngırt Kayası Kazısı Hellenistik Dönem Kalıp Yapımı Kabartmalı Kâseleri.” Anadolu/Anatolia 43: 111-145.
Ersoy, A. 2013. “Smyrna/İzmir Kazıları Kalıp Yapımı Kâseleri ve Kabartmalı Kaplar.” Tüba-Ked 11: 31-50.
Gassner, V. 1997. Das Südtor der Tetragonos-Agora, Forschungen in Ephesos 13 / 1 / 1. Wien: Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften.
Gitin, S. 1990. Gezer III: A Ceramic Typology of the Late Iron II, Persian and Hellenistic Periods at Tell Geze. Annual of the Nelson Glueck School of Biblical Archaeology, Vol III. İsrail: Hebrew Union College.
Gürler, B. 1994. “Metropolis’in Hellenistik Dönem Seramiği.” Doktora Tezi, Ege Üniversitesi.
Gürler, B. 2000. “Yeni Kronolojik Veriler Işığında İonia Kalıp Yapımı Kaselerinin Bazı Serilerinin Değerlendirilmesi.” Belleten LXV(240): 419-426.
Harrison, R.M. 1991. “Amorium Excavations 1990: The Third Preliminary Report.” AnatSt 41: 215-229.
Hellström, P. 1965. Labraunda II/1. Pottery of Classical and Later Date Terracotta Lamps and Glass. Lund: C. W. K. Gleerup.
Jones, F.F. 1950. Pottery. Ed. H. Goldman, Excavations At Gözlü Kule, Tarsus, 149-296. Princeton: Princeton University Press.
Kazenwadel, B. 1955. Lidar Höyük. Die Hellenistische und Römische Keramik. Dresden: Philipp von Zabern.
Kossatz, A.U. 1990. Die Megarischen Becher. Milet Band 5, Funde aus Milet - Teil 1. Berlin: Walter de Gruyter.
Kramer, N. 2004. Gindaros, Geschichte und Archaologie einer Siedlung im nordwestlichen Syrien von Hellenistischer bis in frühbyzantinische Zeit, Internationale Archaologie 41. Rahden: Verlag Publishing House.
Kossatz, A. U. 1990. Die Megarischen Becher – Milet Band 5, Funde aus Milet - Teil 1. Berlin.
Küçük, T. 2006. “Ege Gübre Kazısı Hellenistik Dönem Seramikleri.” Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi.
Landskron, A. 2016a. Denkmäler in Lykien zwischen Ost und West: Das Heroon von Trysa 13/2: Untersuchungen zu Bildschmuck, Bauform und Grabinhaber, Band 2. Bildband: Holzhausen der Verlang.
Landskron, A. 2016b. Denkmäler in Lykien zwischen Ost und West: Das Heroon von Trysa 13/1: Untersuchungen zu Bildschmuck, Bauform und Grabinhaber, Band 1. Bildband: Holzhausen der Verlang.
Laumonier, A. 1977. La céramique hellénistique à reliefs 1. Ateliers « ioniens », Delos XXXI. Paris: Diffusion de Boccard.
Laumonier, A. 1977. La Ceramique Hellenistique a Reliefs. 1. Ateliers Ioniens, Delos XXXI. Paris: Diffusion de Boccard.
De Luca, G. 2000. “Überlegungen zur Bleiglasurkeramik aus Pergamon.” Rei Cretariæ Romanæ Fautorum Acta 36: 129-146.
Meriç, R. 2002. Spathellenistisch-römische Keramik und Kleinfunde auseinem Schachtbrunnen am Staatsmarkt in Ephesos, Forschungen in Ephesos IX/3. Wien: Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften.
Metin, H. 2014. “Boubon’dan Bir Grup Kalıp Yapımı Kâse.” Colloquium Anatolicum XIII: 243-259.
Metin, H. 2017. “Hellenistic Mouldmade Bowl Moulds from Kremna.” Olba XXV: 271-296.
Metzger, I.R. 1969. Die Hellenistische Keramik in Eretria, Ausgrabungen und Forschungen II. Bern: Francke Verlag Bern.
Mitsopoulos-Leon, V. 1991. Die Basilika am Staatsmarkt in Ephesos. Kleinfunde 1. Teil, Keramik Hellenistischer und Römischer Zeit. Ephesos 9.2(2). Wien: Österreichische Akademie der Wissenschaften.
Negev, A. 1986. The Late Hellenistic and Early Roman Pottery of Nabatean Obodo, Qedem 22. İsrail: Hebrew University of Jerusalem.
Ok, M. 2018. “Tripolis Hellenistik ve Roma Dönemi Seramiği.” Doktora Tezi, Pamukkale Üniversitesi.
Oransay, A. 2014. “Side Kazılarından Ele Geçen Hellenistik Dönem Seramikleri.” Colloquium Anatolicum XIII: 45-56.
Öz, C. 2022. “Myra Tiyatrosu’nda Ele Geçen Hellenistik Dönem Kalıp Yapımı Kabartmalı Kâseler.” Cedrus X: 113-138.
Özüdoğru, Ş. 2014. “Kibyra’dan Hellenistik Dönem’e Ait Yeni Veriler Üzerine Değerlendirmeler.” Cedrus II: 171-188.
Petrova, A. 2014. “A Pontic Group of Hellenistic Mouldmade Bowls.” Pottery, Peoples and Places Study and Interpretation of Late Hellenistic Pottery, Eds. P.G. Bilde ve M.L. Lawall, 215-232. Arhus: Aarhus University Press.
Radt, W. ve G. De Luca, 2003. “Grabungen im Fundament des Pergamonaltars. Grobe Keramik-Graue Sondergruppe-Lampen.” Les Ceramiques en Anatolie Aux Epoques Hellenistique et Romaine Varia Anatolica XV, Ed. C. Abadie-Reynal, 3-8. Paris: Institut Français d’Études Anatoliennes-Georges Dumézil.
Ritter, S. 2001. “Fremde Götter und Heroen in attischen Urkundenreliefs.” JdI 116: 129-162.
Rogl, C. 2007. “Späthellenistische Keramik im Osten des Reiches. Ephesos – Delos – Samos – Pergamon im Vergleich.” Neue Zeiten - Neue Sitten. Zu Rezeption und Integration römischen und italischen Kulturguts in Kleinasien, Ed. M. Meyer, 181-193. Wien: Phoibos.
Rogl, C. 2014. “Mouldmade Relief Bowls from Ephesos. The Current State of Research.” Aarhaus: Aarhus University Press.
Rotroff, S.I. 1982. The Athenian Agora XXII. Hellenistic Pottery: Athenian and Imported Mold Made Bowls. Princeton: Princeton University Press.
Rotroff, S.I. ve A. Oliver, 2003. The Hellenistic Pottery from Sardis: The Finds Through 1994. London: Harvard University Press.
Saraçoğlu, A. ve M. Çekilmez, 2011. “Tralleis Batı Nekropolis ve Konut Alanı Hellenistik Dönem Seramiği: 2006-2007 Buluntuları.” Colloquium Anatolicum 10: 219-249.
Saygılı, B. 2011. “Kibyra Kalıp Yapımı Kâseleri.” Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi.
Schäfer, J. 1968. Hellenistische Keramik aus Pergamon, Band 2. Berlin: De Gruyter.
Schwabacher, W. 1941. “Hellenistiche Reliefkeramik im Kerameikos.” AJA 45(2): 182-228.
Schwartz, A. 2009. Reinstating the Hoplite: Arms, Armour and Phalanx Fighting in Archaic and Classical Greece. Stuttgart: Franz Steiner Verlag.
Seiterle, G. 1982. “Das Hauptstadttor von Ephesos.” AntK 25(2): 145-149.
Semeraro, G. 2003. “Hierapolis De Phrygie. Les Ceramiques A Relief Hellenisiques et Romaines.” Les Ceramiques en Anatolie Aux Epoques Hellenistique et Romaine, Varia Anatolica XV, Ed. C. Abadie- Reynal, 83- 89. Paris: De Boccard, Diffusion de Boccard Hide All.
Smetana-Scherrer, R. 1982. Spätklassische und hellenistische Keramik, Alt-Ägina II, 1. Mainz: Philipp von Zabern.
Snodgrass, A.M. 1999. Arms and Armor of the Greeks. Baltimore: The Johns Hopkins University Press.
Şenyurt, S.Y. ve L. Yorulmaz, 2020. “Kurul Kalesi Kazılarında Ele Geçen Kalıp Yapımı Kabartmalı Kâseler.” Seleucia X: 297-327.
Thompson, H.A. 1934. “Two Centuries of Hellenistic Pottery.” Hesperia 3(4): 311-476.
Tölle-Kastenbein, R. 1974. Das Kastro Tigani: Die Bauten und Funde griechischer, Römischer und Byzantinischer Zeit. Samos XIV. Bonn: Halbert, R.
Viggiano, G.F. ve H. van Wees. 2017. “The Arms, Armor, and Iconography of Early Greek Hoplite Warfare.” Men of Bronze: Hoplite Warfare in Ancient Greece, Eds. D. Kagan ve G.F. Viggiano, 57-73. Princeton: Princeton University Press.
Waagé, F.O. 1948. “Hellenistic and Roman Tableware of North Syria.” Antiokhia on the Orontes IV/1. Ceramic and Islamic Coins, Ed. F.O. Waagé , 1-60. Princeton: Princeton University Press.
Wintermeyer, U. 2004. Die hellenistische und frühkaiserzeitliche Gebrauchskeramik : auf Grundlage der stratifizierten Fundkeramik aus dem Bereich der Heiligen Strasse. Didyma 2. Mainz: Philipp von Zabern.
Yıldız, V. 2018. “Akhisar Arkeoloji Müzesi’nden Bir Grup Hellenistik Seramik.” SEFAD 40: 221-234.
Zahn, R. 1904. “Tongeschirr.” Priene: Ergebnisse der Ausgrabungen und Untersuchungen in den Jahren 1895-1898, Eds. Th. Wiegand ve H. Schrader, 394-468. Berlin: Georg Reimer.
Ok, M. ve H. Canlı. 2024. “Kahramanmaraş Arkeoloji Müzesi’nden Kalıp Yapımı Bir Kâse.” Arkhaia Anatolika 7: 14-28. https://doi.org/10.32949/Arkhaia.2024.63