Large Farms in East Rough Cilicia and the Case of Asarkale

Murat DURUKAN

Arkhaia Anatolika 7. Sayı

Geliş Tarihi : 29.07.2024 | Kabul Tarihi : 18.09.2024

DOI : 10.32949/Arkhaia.2024.64 | Yayın Tarihi : 5.10.2024 15:05:38

Öz

Dağlık bir topografyaya sahip olan Olba bölgesindeki küçük kırsal yerleşimler, arkeolojik çalışmaların ve yazılı belgelerin eksikliği sebebiyle tam olarak tanımlanabilir ve ayırt edilebilir durumda değildir. Kırsaldaki herhangi bir küçük yerleşimin mezra mı, köy mü veya çiftlik mi olduğunu anlamak hala güçtür. Bu belirsizlik, büyük çiftlikleri de kapsamaktadır ve tarımsal üretime yönelik kurulmuş olan bu tesisler, diğer küçük ölçekli yerleşimlerle karıştırılmaktadır. Bu karışıklık, zaten bilgi eksikliği bulunan Olba bölgesinin sosyal yapısının aydınlatılmasına hiç katkı vermediği gibi, tam tersi yönde sorunlara ve karışıklıklara yol açmaktadır.

Olba bölgesinin ortasında yer alan Asarkale’de bu kapsamda yapılan incelemeler, günümüze kadar buranın kırsal bir yerleşim merkezi olarak değerlendirilmesinin hatalı olduğunu, aslında Asarkale’nin büyük bir çiftlik olarak tanımlanması gerektiğini göstermiştir. Bunun yanı sıra Asarkale’de yapılan tespitler, Olba bölgesindeki büyük çiftlik örneklerini ararken dikkate alınması gereken parametrelerin ne tür farklılıklar gösterebildiğini ortaya çıkarmıştır. Daha önce tapınak olarak değerlendirilen yapının bir mezar anıtı olduğunun ve MS 1. yüzyıla değil, MS 2. yüzyıla ait olduğunun tespit edilmesi; yerel bir yöneticiye ait Roma evi olarak değerlendirilen yapının ise büyük bir çiftliğin villa rusticası olduğunun ortaya çıkması; geniş bir alana yayılan teraslı veya taşlardan arındırılmış tarım arazilerinin bu merkezden yönetildiğinin anlaşılması; villa rustica olarak adlandıran yapı formunun lokasyon ve plan tipi açısından nasıl şaşırtıcı özellikler taşıdığının fark edilmesi, bölgedeki diğer büyük çiftliklerin de anlaşılmasına ve tanımlanmasına yardımcı olacak tespitlerdir. Kısacası Asarkale; özellikle ilginç lokasyonu, yapı stoğu ve yapıların topografya ile ilişkisi bağlamında ele alındığında, Olba bölgesindeki büyük çiftliklerin diğer kırsal yerleşimlerden ayırt edilebilmelerini kısmen de olsa kolaylaştıracak önemli bir örnek olarak değerlendirilmelidir.

Dağlık bir topografyaya sahip olan Olba bölgesindeki küçük kırsal yerleşimler, arkeolojik çalışmaların ve yazılı belgelerin eksikliği sebebiyle tam olarak tanımlanabilir ve ayırt edilebilir durumda değildir. Kırsaldaki herhangi bir küçük yerleşimin mezra mı, köy mü veya çiftlik mi olduğunu anlamak hala güçtür. Bu belirsizlik, büyük çiftlikleri de kapsamaktadır ve tarımsal üretime yönelik kurulmuş olan bu tesisler, diğer küçük ölçekli yerleşimlerle karıştırılmaktadır. Bu karışıklık, zaten bilgi eksikliği bulunan Olba bölgesinin sosyal yapısının aydınlatılmasına hiç katkı vermediği gibi, tam tersi yönde sorunlara ve karışıklıklara yol açmaktadır.

Olba bölgesinin ortasında yer alan Asarkale’de bu kapsamda yapılan incelemeler, günümüze kadar buranın kırsal bir yerleşim merkezi olarak değerlendirilmesinin hatalı olduğunu, aslında Asarkale’nin büyük bir çiftlik olarak tanımlanması gerektiğini göstermiştir. Bunun yanı sıra Asarkale’de yapılan tespitler, Olba bölgesindeki büyük çiftlik örneklerini ararken dikkate alınması gereken parametrelerin ne tür farklılıklar gösterebildiğini ortaya çıkarmıştır. Daha önce tapınak olarak değerlendirilen yapının bir mezar anıtı olduğunun ve MS 1. yüzyıla değil, MS 2. yüzyıla ait olduğunun tespit edilmesi; yerel bir yöneticiye ait Roma evi olarak değerlendirilen yapının ise büyük bir çiftliğin villa rusticası olduğunun ortaya çıkması; geniş bir alana yayılan teraslı veya taşlardan arındırılmış tarım arazilerinin bu merkezden yönetildiğinin anlaşılması; villa rustica olarak adlandıran yapı formunun lokasyon ve plan tipi açısından nasıl şaşırtıcı özellikler taşıdığının fark edilmesi, bölgedeki diğer büyük çiftliklerin de anlaşılmasına ve tanımlanmasına yardımcı olacak tespitlerdir. Kısacası Asarkale; özellikle ilginç lokasyonu, yapı stoğu ve yapıların topografya ile ilişkisi bağlamında ele alındığında, Olba bölgesindeki büyük çiftliklerin diğer kırsal yerleşimlerden ayırt edilebilmelerini kısmen de olsa kolaylaştıracak önemli bir örnek olarak değerlendirilmelidir.

Adak, M. 2006. “Batı Toroslar’da Yerel Ayaklanmalar ve Eşkıyalık.” Olba XIV: 105-126.

Aydınoğlu, Ü. 2010. “The Farms in Rough Cilicia in the Roman and Early Byzantine Period.” Adalya 12: 243-282.

Aydınoğlu, Ü. and O. Özdemir. 2020. “Kırsal ve Kent: Yerleşim Formları, Yerleşim Düzenlemesi ve Ekonomik İlişkiler Açısından Bir Değerlendirme.” In Pisidia ve Yakın Çevresinde Üretim, Ticaret ve Ekonomi, Eds. A. Mörel, G. Kaşka, H. Köker, M. Kaşka, M. Fırat and S. O. Akgönül, 106-118. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Yayınları.

Durugönül, S. 2001. “Die kaiserzeitliche Baupolitik im Rauhen Kilikien am Beispiel zweier Tempelbauten.” In Rom und die Provinzen, Gedenkschrift für Hanns Gabelmann, Eds. G. Brands, 157-161. Bonn: Philipp von Zabern

Durukan, M. 2003. “Olba/Diocaesarea’daki Piramit Çatılı Mezar Anıtının Tarihlemesi Üzerine Yeni Bir Görüş.” Olba VII: 219-238.

Durukan, M. 2009a. “The Connection of Eastern and Central Cilicia with Piracy.” Adalya XII: 77-102.

Durukan, M. 2009b. “Chronology of the Temple Tombs in Rough Cilicia.” Byzas 9: 343-370.

Durukan, M. 2011. “Olba Teritoryumunda Hellenleştirme ve Romalılaştırma Politikalarının Arkeolojik İzleri.” Adalya XIV: 137-188.

Durukan, M. 2019. Olba, Hanedanlık ve Sonrası. Mersin.

Durukan, M. 2023. Doğu Dağlık Kilikia (Olba) Bölgesinde Dinsel Dönüşüm ve Sembolizm. Mersin.

Durukan, M., D. Kaplan and E. Aşkın. 2013. “Septimius Severus Döneminde Elaiussa Sebaste’nin Duraklaması, Korykos’un Yükselişi.” Olba XXI: 345-370.

Erten, E. 2012. “Olba’da Roma İmparatorluk Döneminde Tarım ve Yerleşim.” Seleucia II: 61-76.

Erten, E. 2019. “Kazı Verileri Işığında Olba’da Hellenleşme ve Romalılaşma Süreçlerine İlişkin Yaklaşımlar.” In Sebaste: Studies in Honour of Eugenia Equini Schneider, Eds. A. Polosa, H. A. Kızılarslanoğlu ve M. Oral), 103-121. İstanbul: Ege Yayınları.

Evgen, G. 2021. “Dağlık Kilikia Bölgesi’nde Dor Düzeninde İnşa Edilen Yapılar.” Doktora Tezi, Mersin Üniversitesi.

Kurt, M. 2018. “Antik Lykaonia’da Tarımsal Üretim ve Malikaneler.” In Anadolu’nun Eski Çağlarında İktisadi ve Zirai Hayat, Eds. L. G. Gökçek, E. Yıldırım ve O. Pekşen), 597-637. İstanbul: Değişim Yayınları.

Mitford, T.B. 1980. “Roman Rough Cilicia.” In Band 7/2. Halbband Politische Geschichte (Provinzen und Randvölker: Griechischer Balkanraum; Kleinasien [Forts.]). Ed. H. Temporini, 1230-1261. Berlin, Boston: De Gruyter. https://doi.org/10.1515/9783110860429-016

Mörel, A. 2014. “Dağlık Kilikia Bölgesinde (Olba Territoriumu) Özköy Antik Yerleşimi: Tarımsal Organizasyon ve Yerleşim Düzenlemesi.” In Arkeoloji’de Bölgesel Çalışmalar Sempozyum Bildirileri - Yerleşim Arkeolojisi Serisi 4 (YAS 4), Ed. B. Erciyas and E. Sökmen, 147-171. İstanbul: Ege Yayınları.

Sayar, M.H. 2019. “Roma İmparatorluk Döneminde Olba Arazisine Yerleştirilen Emekli Askerler.” Seleucia IX: 65-74

Söğüt, B. 1998. “Kilikia Bölgesi’ndeki Roma İmparatorluk Çağı Tapınakları.” Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi.

Subaşı, B. 2023. “Mezgitkale Anıtı.” Doktora Tezi, Mersin Üniversitesi.

Subaşı, B. 2024. “Mezgitkale Anıtı’nın Mimari Özellikleri ve Olba Bölgesi’nin Kültürel Dokusu İçindeki Anlamı.” Cedrus XII: 195-216

Sullivan, R.D. 1978. “Priesthoods of the Eastern Dynastic Aristocracy.” In Studien zur Religion und Kultur Kleinasiens, Festschrift für Friedrich Karl Dörner zum 65. Geburstag am 28. Februar 1976, Vol. 2, 914-939. Leiden: E.J. Brill.

Şahin, H. 2007. “Doğu Dağlık Kilikia: Polis-Khora İlişkileri Üzerine İlk Düşünceler.” Colloquium Anatolicum VI: 115-179.

Şahin, H. and A. Özdizbay. 2014. “Dağlık Kilikia Kurşun Kalesi Tapınağı ve Stoasına İlişkin Yeni Öneriler.” Adalya XVII: 85-122.

Townsend, R.F. and M.C. Hoff. 2004. “Monumental Tomb Architecture in Western Rough Cilicia”, ÖJh 73: 251-280.

Durukan, M. 2024. “Large Farms in East Rough Cilicia and the Case of Asarkale.” Arkhaia Anatolika 7: 29-46. https://doi.org/10.32949/Arkhaia.2024.64

Paylaş!