Sillyon’da Ares Kültü
Bilsen Ş. ÖZDEMİR - Murat TAŞKIRAN
Öz
Pamphylia Bölgesi’nin önemli kentlerinden biri olan Sillyon’da son zamanlarda artan çalışmalara paralel bir biçimde, kent ve bölge tarihine dair önemli sonuçlara ulaşılmıştır. Sillyon antik kenti, Pamphylia Ovası’ndaki kayalık bir tepe üzerinde kurulmuş ve bu topografik yapı kent karakterini belirlemiştir. Yerleşmenin doğal korunaklı yapısı ve coğrafik konumu kendisini tarih boyunca savunmasıyla ön planda olan bir kale-kent haline getirmiştir. Sillyon için stratejik açıdan oldukça önemli olan bu görünüm, savunma yapıları ile desteklenmiş ve doğal yapıyla savunma sistemleri birleştiğinde, kent ele geçirilmesi oldukça güç bir askeri alan haline gelmiştir. Nitekim bu durum, makalenin konusunu oluşturan kentteki Ares kültünün varlığı bağlamında da etken bir unsur olarak değerlendirilmektedir. Bilindiği üzere Ares/Mars, askeri karakteri olan, savaş veya savunmayla ilişkilendirilen bir tanrıdır. Kentin nümismatik verilerinden hareketle Ares kültünün MÖ 4.-3. yüzyıldan Roma İmparatorluk Dönemi’nin geç evrelerine kadar yoğun bir şekilde görüldüğü söylenebilir. Hatta bu kült, MS 2. yüzyıl ile MS 3. yüzyılın başı aralığında Mars Ultor ikonografisi ile karşımıza çıkmaktadır. Dahası, Klasik Dönem’de kentte bir Pers garnizonunun olması, Hellenistik Dönem’de güçlü bir savunma sisteminin inşa edilmesi ve terk edildiği döneme kadar savunma yapılarının işlevselliği, Ares kültü için önemli veriler olarak değerlendirilmelidir. Sillyon’un taşıdığı askeri misyon, Ares’i hem kent halkı hem de özellikle kentteki askerler için gücüne ve desteğine her daim ihtiyaç duyulan bir inanç yapmış olmalıdır. Bu makalede, mevcut verilerden hareketle Ares’in kent tarihindeki görünümü ele alınmaktadır. Yaklaşık 700 yıl boyunca kesintisiz bir şekilde kent pantheonunda saygı duyulan bir karakter olarak karşımıza çıkan Ares’in Sillyon’daki varlığı tüm detaylarıyla ortaya konulmaktadır.
Antik Kaynaklar
Arr. exped. Alex.: Arrian, De expeditione Alexandri. Kullanılan Metin ve Çeviri: F. Arrianus, İskender’in Seferi (Aleksandrou Anabasis) (Çev.) Furkan Akderin, İstanbul 2005.
Hdt.: Herodot, Historiae. Kullanılan Metin ve Çeviri: Herodotos (Herodot), Tarih (Çev). Furkan Akderin, İstanbul 2007.
Hes. theog.: Hesiod, Theogonia. Kullanılan Metin ve Çeviri: Hesiodos, Theogonia. İşler ve Günler (Çev.) S. Eyuboğlu ve A. Erhat. Ankara 1991.
Hist. Aug.: Historia Augusta. Kullanılan Metin ve Çeviri: The Scriptores Historiae Augustae I-III. (Ed.) D. Magie. New York 1921–1932 (The Loeb Classical Library).
Hom. Il.: Homer, Ilias. Kullanılan Metin ve Çeviri: Homeros, İlyada (Çev.) A. Erhat ve A. Kadir. İstanbul 1993.
Tac. hist.: Tacitus, Historiae. Kullanılan Metin ve Çeviri: Tacitus, Histories (Çev.) C. H. Moore, London 1968 (The Loeb Classical Library).
Xen. Cyr.: Xenophon, Cyropaedia. Kullanılan Metin ve Çeviri: Xenophontis opera omnia, vol. IV (Ed.) E. C. Marchant, Oxford 1970.
Zos. hist.: Zosimos, Historia Nova. Kullanılan Metin ve Çeviri: Zosime, Histoire nouvelle (Ed.) F. Paschoud, Paris 1971-1989.
Modern Kaynaklar
Alanyalı, H. S. (2007). Gebannte Kentauren und Giganten: Die Friese am Theater von Perge in Kleinasien zeugen vom Nachleben der griechischen Mythologie in römischer Zeit. AntW, 38(1), 85-90.
Arslan, M. (2008). Eurymedon Muharebesi’nden Sonra Aspendos ve Genel Olarak Pamphylia’nın Durumuna Bir Bakış. Adalya, 11, 49-61.
Arslan, M. ve Tüner-Önen, N. (2020) Phaselis 2020 Yılı Kazı ve Yüzey Araştırmaları. Phaselis, 6, 251-276.
Beckmann, M. (2016). Trajan’s Column and Mars Ultor. JRS, 106, 124-146.
Bennett, J. (2007). The Roman Army in Lycia and Pamphylia. Adalya, 10, 131-153.
Bosch, E. (1957). Pamphylia Tarihine Dair Tetkikler, Antalya Bölgesi’nde Araştırmalar 1 (Çev. S. Atlan). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Brandt, H. (1992). Gesellschaft und Wirtschaft Pamphyliens und Pisidiens im Altertum. Asia Minor Studien, 7. Bonn: Dr. Rudolf Habelt Gmbh.
Bruneau, P. (1984). Ares. Lexicon Iconographicum Mythologiae Classicae, II(1), 479-492.
Dağlı-Dinçer, İ. (2020). Cults and Religious Life of Pamphylia from the Archaic to the Antique Period [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Koç Üniversitesi.
Delemen, İ. (1999) Anatolian Rider Gods. Asia Minor Studien, 35. Bonn: Dr. Rudolf Habelt Gmbh.
Fellows, C. (1855). Coins of Ancient Lycia before the Reign of Alexander. London: John Murray.
Gonzales, M. P. (2004). Cults and Sanctuaries of Ares and Enyalios: A Survey of the Literary, Epigraphic, and Archaeological Evidence [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. University of California.
Gonzales, M. (2005). The Oracle and Cult of Ares in Asia Minor. GRBS, 45(3), 261-283.
Gökalp, N. (2001). Roma İmparatorluk Çağında Likya ve Pamfilya Kentlerinde Ünlü Ailelerin Prosopografyası [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Akdeniz Üniversitesi.
Gradel, I. (2002). Emperor Worship and Roman Religion. Oxford: Clarendon Press.
Graf, F. (1985). Nordionische Kulte: religionsgeschichtliche und epigraphische Untersuchungen zu den Kulten von Chios, Erythrai, Klazomenai und Phokaia. Zurich: Schweizerisches Institut in Rom.
Grainger, J. D. (2009). The Cities of Pamphylia, Oxford: Oxbow Books.
Grimal, P. (1997). Mitoloji Sözlüğü, Yunan ve Roma. (Çev. S. Tamgüç). İstanbul: Sosyal Yayınları.
Haas, V. (1994). Geschichte Der Hethitischen Religion. Leiden: E. J. Brill.
Hill, G. F. (1897). Catalogue of the Greek Coins of Lycia, Pamphylia and Pisidia. London: The Trustees.
Hill, P. V. (1989). The Monuments of ancient Rome as Coin Types. London: B. A. Seaby.
Hutter, M. (2010). Luvi Dininin Nitelikleri. H. C. Melchert (Ed.), Luviler Anadolu’nun Gizemli Halkı (ss. 193-243). İstanbul: Kalkedon.
I.Perge: Şahin, S. (1999). Die Inschriften von Perge. Teil I: Vorrömische Zeit, frühe und hohe Kaiserzeit, Bd. 34, Bonn: R. Habelt.
Imhoof-Blumer, F. (1902). Kleinasiatische Münzen, Band II. Wien: Hölder.
İnan, J. (1975). Side’nin Roma Devri Heykeltıraşlığı. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
İplikçioğlu, B. (2001). Doğu ve Kuzeydoğu Lykia Güneybatı Pisidia Epigrafik-Tarihi Coğrafi Yüzey Araştırmaları 2000 Yılı Çalışmaları. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 19(2), 127-132.
Köker, H. (2017). Sillyon Sikkelerinde Kentin Kuruluş Efsanesi. Colloquium Anatolicum, 16, 121-137.
Köymen, C. (2006). Metropolis Ares Tapınağının Buluntular Işığında Mimari Açıdan Değerlendirilmesi [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi.
Kroll, W. (1930). Mars. Paulys Real Encyclopadie, XIV(2), 1919-1963.
Lanckroński, K. G. (2005). Pamphylia ve Pisidia Kentleri, I: Pamphylia, (Çev. S. Bulgurlu Gün). Antalya: Akmed.
Latte, K. (1960). Römische Religiongeschichte. München: C.H. Beck’sche Verlagsbuchhandlung.
Lipka, M. (2009). Roman Gods: A Conceptual Approach. Religions in the Graeco-Roman World, 167. Leiden/Boston: Brill. https://doi.org/10.1163/ej.9789004175037.i-222
Nollé, J. (1993). Side im Altertum: Geschischte und Zeugnisse, Band II: Griechische und lateinische Inschriften (5-16), Papyri-Inschriften in sidetischer Schrift und Sprache. Bonn: Habelt.
Onur, F. (2009). The Roman Army in Pamphylia: From the Third to Sixth Centuries A.D. Adalya, 12, 209-318.
Özdemir, Ş. B. (2020). Sillyon’da Men Kültü. M. Taşkıran (Ed.), Yüzey Araştırmaları Işığında Sillyon ve Çevresi. Sillyon Araştırmaları Çalışmaları I (ss. 113-125). İstanbul: Ege Yayınları.
Robert, L. (1966). Documents de l’Asie Mineure méridionale: Inscriptions, monnaies et géographie. Paris: Centre de Recherches D’histoire et de Philologie.
Robert, L. (1983). Documents d’Asie Mineure. BCH, 107(1), 497-599.
Simon, E. (1984). Mars. Lexicon Iconographicum Mythologiae Classicae, II(1), 505-580.
Simon, E. (1985). Die Götter Der Griechen. München: Hirmer.
Simon, E. (1990). Die Götter Der Römer. München: Hirmer.
Simpson, C. J. (1977). The Date of Dedication of the Temple of Mars Ultor. JRS, 67, 91-94.
SNG Copenhagen (1955). Sylloge Nummorum Graecorum: Royal Collection of Coins and Medals Danish National Museum, 31. Lycia-Pamphylia. Copenhagen: E. Munksgaard.
SNG France 3 (1994). Sylloge Nummorum Graecorum: France 3. Pamphlyie, Pisidie, Lycanoie, Galatie. Paris: Bibliotheque Nationale.
SNG Pfälzer (1993). Sylloge Nummorum Graecorum: Deutschland. Pfälzer Privatsammlungen: 4. Pamphylien. München: Hirmer.
SNG von Aulock (1965). Sylloge Nummorum Graecorum. Deutschland. Sammlung von Aulock. Heft 11. Pamphylien. Berlin: Mann.
Taşkıran, M. (2017). Sillyon Antik Kenti Savunma Sistemi ve Pamphylia Bölgesindeki Konumu [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Pamukkale Üniversitesi.
Taşkıran, M. (2020). Pamphylia Ovasında Bir Savunma Kenti: Sillyon. M. Taşkıran (Ed.), Yüzey Araştırmaları Işığında Sillyon ve Çevresi. Sillyon Araştırmaları Çalışmaları I (ss. 1-30). İstanbul: Ege Yayınları.
Tuplin, C. (1987). Xenophon and the Garrisons of the Persian Empire. AMIran, 20, 167-245.
Warrior, V. M. (2006). Roman Religion. Cambridge: Cambridge University Press.
Williams, J. (2007). Religion and Roman Coins. J. Rüpke (Ed.), A Companion to Roman Religion (ss. 143-163). Malden: Blackwell.
Wissowa, G. (1895). Ares. Paulys Real Encyclopadie, II(1), 642-666.
Elektronik Kaynaklar
RPC IV.3, 9356 (2021, Şubat 12) https://rpc.ashmus.ox.ac.uk/coins/4/9356
RPC VII.2, 2650 (2021, Şubat 12) https://rpc.ashmus.ox.ac.uk/type/2650
RPC IV.3, 9332 (2021, Şubat 12) https://rpc.ashmus.ox.ac.uk/coins/4/9332
RPC VII.2, 2732 (2021, Şubat 12) https://rpc.ashmus.ox.ac.uk/type/2732
Waddington 3509 (2021, Ocak 15) https://www.wildwinds.com/coins/greece/pamphylia/sillyum/Waddington_3509.jpg
Gorny & Mosch Giessener (2021a, Ocak 15) https://www.acsearch.info/search.html?id=677566
SNG vA 4877 (2021, Ocak 15) https://www.wildwinds.com/coins/ric/septimius_severus/_sillyum_SNGvA_4877.jpg
Gorny & Mosch Giessener (2021b, Ocak 15) https://www.acsearch.info/search.html?id=7029806
Özdemir, B. Ş. ve Taşkıran, M. (2021). Sillyon’da Ares Kültü. Arkhaia Anatolika, 4, 109-122. DOI: 10.32949/Arkhaia.2021.28