Mezar ve Via: Olba Çiftlik Yerleşimlerinin Tarihlendirilmesi Üzerine Yeni Görüşler
Deniz KAPLAN - Hidayet KÜRÜM
Öz
Kırsal alan ve yerleşim, geçmişten günümüze önemini korur ve kentin zenginliği ile kırsalın gelişmişliği arasında önemli bir bağlantı mevcuttur. Kent merkezlerinin üretime ihtiyacı vardır, bu da chora olarak tanımlanabilecek kırsal alanlarda yerleşimlerin gelişmesine yol açmıştır. Dağlık Kilikia, Anadolu içerisinde kırsal ve kent arasındaki ilişkinin en çok araştırıldığı alandır. Bu çalışmada bir Dağlık Kilikia kenti olan Olba’daki çiftlik yerleşimlerinin tarihlendirilmesi üzerine sunulan görüşler tartışılmaktadır. Literatüre, “Veteran yazıtlı yerleşim”, “Düğürlük sırtlarında bulunan yerleşim” ve “Keşlitürkmenli yolu üzerindeki çiftlik yerleşimi” olarak geçen alanlar, çalışmanın kapsamı içerisinde yer almaktadır. Bu kapsamda çiftlik yerleşimlerini oluşturan “tarım toprağı - çiftlik evi – mezar” üçlemesinden oluşan her bir ünitenin tanımları yapılmakla birlikte özellikle tarihlemeleri üzerinde durulmaktadır. Çünkü söz konusu çiftlik yerleşimlerinin tarihlemeleri için sunulan görüşler geliştirilmeye oldukça açıktır. Yollar ve mezarlar, Olba kenti çiftlik yerleşimlerinin tarihlendirilmesi hususunda yeni bilgiler sunmaktadır. Bu bağlamda Olba kenti çiftlik yerleşimleri, yolların inşa edilmeye başlandığı MS 75-76 yıllarından sonra ve mezarların inşa edildiği MS 2. yüzyılın sonlarından önce inşa edilmeye başlanmış olmalıdır. Dolayısıyla Olba çiftlik yerleşimleri MS 1. yüzyılın sonu ve MS 2. yüzyılın ortaları arasında ilk olarak hayat bulmaya başlamış olmalıdır. Mezar ve via/yol kullanılarak yapılan değerlendirmeler sadece Olba çiftlik yerleşimleri için değil; bilakis Dağlık Kilikia Bölgesinin doğusundaki çiftlik yerleşimlerinin tarihlemelerine ilişkin de yeni kriterler sunmaktadır.
Antik Kaynaklar
Cato. De Re Rustica (çev. W. D. Hooper ve H. B. Ash, ), The Loeb Classical Library, Great Britain.
Columella, De Re Rustica (çev. H. B. Ash) The Loeb Classical Library, Great Britain.
Varro, De linguae Latinae V-VII (çev. R. G. Kent), The Loeb Classical Library, Great Britain.
Varro, De Re Rustica (çev. W. D. Hooper – H. B. Ash), The Loeb Classical Library, Great Britain.
Vergilius, Georgica (çev. Ç. Dürüşken), İstanbul.
Vitruvius, De Architectura: Mimarlık Üzerine On Kitap (çev. Ç. Dürüşken). Alfa Yayıncılık.
Modern Kaynaklar
Akçay, T. (2012). Olba Mezarlık Alanları. Seleucia ad Calycadnum 2, 77-104
Akçay, T. (2018). Olba’da Ölü Kültü. Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
Anabolu, M. (1958). Antik Devir Küçük Asya Evleri. Güven Basımevi.
Aşkın, E. (2010). Olba Bölgesi’ndeki Harman Yerleri. Olba XVIII, 241-266.
Aydınoğlu, Ü. (1998). Olba Bölgesi Yol Ağı. Olba I, 139-146.
Aydınoğlu, Ü. (1999). Doğu Dağlık Kilikia’da Villae Rusticae. Olba II, 155-165.
Aydınoğlu, Ü. (2010). The Farms in Rough Cilicia in the Roman and Early Byzantine Periods. Adalya 13, 243-282.
Aydınoğlu, Ü. ve E. Alkaç. (2008). Rock-Cut Wine Presses in Rough Cilicia. Olba XVI, 277-290.
Aydınoğlu, Ü. ve Çakmak, Ü. (2011). A Rural Settlement in the Rough Cilicia- Isauria Region: Karakabaklı. Adalya 14, 71-105.
Aydınoğlu, Ü. ve O. Özdemir. (2020). Kırsal ve Kent: Yerleşim Formları, Yerleşim Düzenlemesi ve Ekonomik İlişkiler Açısından Bir Değerlendirme. A. Mörel, G. Kaşka, H. Köker, M. Kaşka, M. Fırat ve S. O. Akgönül (Eds.) Pisidia ve Yakın Çevresinde Üretim, Ticaret ve Ekonomi (ss. 106-118). Süleyman Demirel Üniversitesi Yayınları.
Bulut, S. (2007). Beydağları Çiftlik Yerleşimleri ve İşlikler. İ. Öztürk (Ed.) Silifke Müzesi Konferansları: Kasım 2005 – Nisan 2006 (ss. 23-33). Silifke Müzesi Yayınları.
Bulut, S. (2008). Gazelin İni: Trebenna Teritoryumunda Bir Çiftlik Evi. B. Can ve M. Işıklı (Eds.) Doğudan Yükselen Işık Arkeoloji Yazıları (ss. 417-432). Atatürk Üniversitesi Yayınları.
Durukan, M. (2009). Chronology of Temple Tombs in Rough Cilicia. M. Bachmann (Ed.) Bautechnik im Antiken und Vorantiken Kleinasien. Byzas 9 (ss. 343-370). Ege Yayınları.
Erten, E. (2003). Olba (Uğuralanı) 2001 Yüzey Araştırması. Araştırma Sonuçları Toplantısı 20(1), 185-196.
Erten, E. (2007). Olba, Ü. Aydınoğlu (Ed.) Mersin Arkeolojik Kültür Envanteri (ss. 61-65). Mersin Valiliği.
Erten, E. (2009). Olba’da Romalılaşma Süreci. Y. Özdemir (Ed.) Mersin Sempozyumu 19-22 Kasım 2008 Mersin, Sempozyum Bildiri Kitabı (ss. 76-85). Mersin Üniversitesi Yayınları.
Erten, E. (2012). Olba’da Roma İmparatorluk Döneminde Tarım ve Yerleşim. Seleucia 2, 63-76.
Erten, A. E. (2020). Kazı Verileri Işığında Olba’da Hellenleşme ve Romalılaşma Süreçlerine İlişkin Yaklaşımlar. A. Polosa, H. A. Kızılarslanoğlu ve M. Oral (Ed.) Studies in Honour of Eugenia Equini Schneider (ss. 103-113). Ege Yayınları.
Erten, E. ve Özyıldırım, M. (2006). Olba Yüzey Araştırması-2005. Araştırma Sonuçları Toplantısı 22(1), 421-432.
Erten, E. ve Özyıldırım, M. (2007). Olba Yüzey Araştırması 2005. Araştırma Sonuçları Toplantısı 25(2), 51-62.
Hagel, S. ve Tomaschitz, K. (1998). Repertorium der westkilikischen Inschriften. Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften.
Kaplan, D. (2014). Doğu Dağlık Kilikia Bölgesi Roma İmparatorluk Dönemi Detaylandırılmamış Korinth Başlıkları. Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
Keil, J. ve Wilhelm, A. (1931). Denkmäler aus dem Rauhen Kilikien. MAMA III. Manchester University Press.
Laurence, R. (2010). Roma Dönemi İtalya’sında Kara Taşımacılığı H. Parkins ve C. Smith (Ed.) Maliyetler, Pratikler ve Ekonomi, Ticaret, Tüccarlar ve Antik Kent (ss. 120-135) (Ö. Harmanşah, Çev.). Homer Kitabevi.
Kaplan, D. (2019). Doğu Dağlık Kilikia Mimarisi. Yeni Tespitler ve Öneriler. Mersin Üniversitesi Yayınları.
Mackay, T. S. ve Mackay, M. A. (1969). Inscriptions from Rough Cilicia East of the Calycadnus. AnatSt 19, 139-142. https://doi.org/10.2307/3642620
Mitchell, S. (2015). Roma İmparatorluğu’nda Resmi Taşımacılık Hizmetleri (H. P. Erdemir, Çev.). Arkeoloji Sanat Yayınları.
Onur, F. (2017). Patara Yol Anıtı Çerçevesinde Kentler, Kırsal ve Yol Ağı. Ü. Aydınoğlu ve A. Mörel (Ed.) Antik Dönemde Akdeniz’de Kırsal ve Kent (ss. 282-301). Mersin Üniversitesi KAAM Yayınları.
Özdilek, B. ve Tıbıkoğlu, H. O. (2017). Bey Dağları Onobara Yerleşimi Çevresindeki Gedeller ve Yalnız Mezar Çiftlikleri. Ü. Aydınoğlu ve A. Mörel (Ed.) Antik Dönemde Akdeniz’de Kırsal ve Kent (ss. 260-281). Mersin Üniversitesi KAAM Yayınları.
Özdirek, H. (2019). Olba Kenti Çiftlik Yerleşimleri. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Mersin Üniversitesi.Pilhofer, S. (2006). Romanisierung in Kilikien? Das Zeugniss der Inschriften. utzverlag GmbH.
Sayar, M. H. (1995). Kilikia’da Epigrafi ve Tarihi Coğrafya Araştırmaları 1993. Araştırma Sonuçları Toplantısı 12, 39-61.
Sayar, M. H. (1996). Kilikia’da Epigrafi ve Tarihi Coğrafya Araştırmaları 1994. Araştırma Sonuçları Toplantısı 13(1), 55-75.
Sayar, M. H. (1997). Kilikia’da Epigrafi ve Tarihi Coğrafya Araştırmaları 1995. Araştırma Sonuçları Toplantısı 14(1). 115- 123.
Sayar, M. H. (1999a). Antik Kilikya’da Şehirleşme. Türk Tarih Kurumu Bildirileri 12(1), 193-216.
Sayar, M. H. (1999b). Kilikia’da Epigrafi ve Tarihi Coğrafya Araştırmaları 1997. Araştırma Sonuçları Toplantısı 16(1), 409-423.
Sayar, M. H. (2001). Kilikia’da Epigrafi ve Tarihi Coğrafya Araştırmaları 1999. Araştırma Sonuçları Toplantısı 18(1), 275-289.
Sayar, M. H. (2002). Kilikia’da Epigrafi ve Tarihi Coğrafya Araştırmaları 2000. Araştırma Sonuçları Toplantısı 19(2), 111-127.
Sayar, M. H. (2004). Kilikia’da Epigrafi ve Tarihi Coğrafya Araştırmaları 2002. Araştırma Sonuçları Toplantısı 21(1), 155-169.
Sayar, M. H. (2015). Kanytellis Yazıtları. Ü. Aydınoğlu (Ed.) Kanytellis – Kanlıdivane: Dağlık Kilikia’da Bir Kırsal yerleşimin Arkeolojisi (ss. 113-128). Ege Yayınları.
Sayar, M. H. (2019). Roma İmparatorluk Döneminde Olba Arazisine Yerleştirilen Askerler, Seleucia IX, 65-74.
Şahin, H. (2007a). Doğu Dağlık Kilikia: Polis-Khora İlişkileri Üzerine İlk Düşünceler. Colloquim Anatolium VI, 115-179.
Şahin, H. (2007b). Dağlık Kilikia Bölgesi Araştırmaları 2006. Anmed V, 116-121.
Şahin, H. (2008). Dağlık Kilikia 2007: Yerleşim Tarihi ve Epigrafya Araştırmaları. Anmed VI, 120-129.
Şahin, H. (2009a). Yerleşim Tarihi ve Epigrafya Araştırmaları/ Rough Cilicia in 2006. Anmed V, 129-131.
Şahin, H. (2009b). Doğu Dağlık Kilikia Kentlerinin Territoriumları, Yerleşme Türleri ve Değişimler. Colloquim Anatolium VIII, 284-289.
Şahin, F. ve Şahin, H. (2013). Cato, Varro, Vitruvius ve Columella’da Villa Rustica: Mimari, İşleyiş ve Ürünler, O. Tekin, M. H. Sayar ve E. Konyar (Ed.) Tarhan Armağanı. M. Taner Tarhan'a Sunulan Makaleler / Essays in Honour of M. Taner Tarhan (ss. 313-328). Ege Yayınları.
Şahin, H., Yüksel, F. A., Erten, E., Zörücü, S., Ergin, G., Şahin, F., Camgöz, F. ve Ünsal, S. R. (2011). Dağlık Kilikia Bölgesi Yerleşim Tarihi-Epigrafya Araştırmaları ve Korykion Antron Çalışmaları 2009. Araştırma Sonuçları Toplantısı 28(2), 321-339.
Taşkıran, R. S. (2019). Doğu Dağlık Kilikia Kaya Anıtlarında Mimari Elemanların Kullanımı. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Mersin Üniversitesi.
Varkıvanç, B. (2009). Antalya Kaleiçi’nde Taş Mimarideki Teknik Sürekliliğe İlişkin Bir Gözlem. Adalya 12, 389- 401.
Kaplan, D. ve Kürüm, H. (2022). Mezar ve Via: Olba Çiftlik Yerleşimlerinin Tarihlendirilmesi Üzerine Yeni Görüşler. Arkhaia Anatolika, 5, 37-50. https://doi.org/10.32949/Arkhaia.2022.42