Stratonikeia Kuzey Cadde Kanalizasyonunda Bulunan Bir Grup Seramiğin Ön Değerlendirmesi
Bilal SÖĞÜT - Mustafa BİLGİN - Eylem ÖZDEMİR CANDUR
Öz
Stratonikeia antik kentinde, Kuzey Şehir Kapısı ve çeşme anıtından başlayıp, kent merkezine doğru devam eden, günlük kullanım dışında, Lagina Hekate ve Panamara Zeus kültü ile ilgili törenlerde de aktif olarak kullanılan Kuzey Cadde, yerleşim içindeki önemli yapılardan birisini oluşturmaktadır. Yapılan çalışmalar, bu caddenin Hellenistik, Roma ve Geç Antik Dönem boyunca kullanıldığını göstermektedir. Caddenin doğu kenarında yapılan kazılarda ise MÖ 2. binyılın son çeyreğine kadar inen seramik parçaları bulunmuştur. Kuzey Cadde’nin ortasında yapılan konservasyon ve restorasyon çalışmaları esnasında, kanalizasyonun yaklaşık 90 m uzunluğundaki bölümü açılmıştır. Kanalizasyonda yapılan temizlik ve kazı çalışmaları sonucu toplam 45 adet parça seramik tespit edilmiş, bunlardan kondisyonu iyi olan 35 örnek çalışma kapsamında değerlendirilmiştir. Söz konusu seramikler hamur-astar ve form özellikleri dikkate alınarak sınıflandırılmış, tarihlendirme önerileri yapılmıştır.
Kanalizasyonda tespit edilen seramiklerin istatiksel verileri dikkate alındığında, MS 5.-7. yüzyıla tarihlendirilen Geç Antik Dönem örneklerinin yoğun olduğu dikkati çekmektedir. Ancak buluntuların içinde tespit edilen Tunç Çağı’na ait bir parçanın varlığı, Kuzey Sütunlu Cadde ve çevresinin erken dönemlerden itibaren kullanılmış olduğunu göstermektedir. Ayrıca, Geç Antik Dönem’de tüm Akdeniz pazarında sirkülasyonda olan, ithal seramik grupları dışında hamur, astar özellikleri farklı olan ve yerel üretimle ilişkilendirilebilecek buluntular yoğunluktadır. Bu durum, bölgede olasılıkla yerel ve daha ucuz bir üretime ait seramiklerin tercih edildiğini düşündürmektedir.
Adak-Adıbelli, I. (2006). Tarsus Geç Roma Seramiği [Yayınlanmamış Doktora Tezi]. Ankara Üniversitesi.
Alpözen, O. T., Özdaş, A. H. ve Berkkaya, B. (1995). Bodrum Sualtı Arkeoloji Müzesi Ticari Amphoraları, Eski Çağda Akdeniz Deniz Ticareti. Bodrum Sualtı Arkeoloji Müzesi Yayınları.
Amyx, D. A. (1958). The Attic Stelai: Part III. Vases and Other Containers. Hesperia 27(3), 163-254.
Ateş, G. (2003). Die Rote Feinkeramik von Aizanoi als lokaler Kulturträger [Yayınlanmamış Doktora Tezi]. Heidelberg Ruprecht-Karls-Universität.
Atik, N. (1995). Die Keramik aus den Südthermen von Perge. IstMitt-BH, 40. Verlag Ernst Wasmuth.
Aydaş, M. (2012). Mimar ve Heykeltıraş Thrason. B. Söğüt (Ed.), Stratonikeia’dan Lagina’ya Ahmet Adil Tırpana Armağanı (ss. 47-72). Ege Yayınları.
Bailey, D. M. (1988). Roman Provincial Lamp. A Catalogue of the Lamps in the British Museum III. British Museum Press.
Bild, J. (2016). Labraunda 4 Remains of Late Antiquity. Swedish Research in Istanbul.
Bilgin, M. (2017). Laodikeia’ın Geç Antik Çağ Yerel Üretim Kırmızı Astarlı Seramikleri [Yayınlanmamış Doktora Tezi]. Pamukkale Üniversitesi.
Bilgin, M. (2021). Sillyon Territoryumu’nda Bulunan Kepez Yerleşiminin Kırmızı Astarlı Seramikleri Üzerine Ön Değerlendirmeler, Arkhaia Anatolika 4, 174-214.
Bilgin, M., Kızıltepe-Bilgin, P. ve Özdemir, E. (2020). Yüzey Araştırmaları Işığında Sillyon Seramikleri Üzerine Ön Değerlendirmeler. M. Taşkıran (Ed.), Yüzey Araştırmaları Işığında Sillyon ve Çevresi, Sillyon Çalışmaları I (ss. 33-90). Ege Yayınları.
Bonifay, M. ve Piéri, D. (1995). Amphores du ve au VIIe s. à Marseille: Nouvelles Donnéessur la Typologie et le Contenu, JRA 8, 94-120.
Boysal, Y. (1979). Lagina Kazıları. 8. Türk Tarih Kongresi 1, 389-391.
Büyüközer, A., Gider-Büyüközer, Z., Tırpan A. A. (2019). Börükçü Kazılarında Açığa Çıkarılan Seramik Fırınları: Kumyer, Börükçü ve Beybağ Örnekleri. O. Dumankaya (Ed.), Çağlar Boyunca Üretim ve Ticaret: Prehistorya’dan Bizans Dönemi’ne (ss. 387-412). Bilgin Kültür Sanat.
Cottica, D. (2005). Perspectives on pottery production and exchange in Late Roman and Byzantine Anatolia: The common wares from Hierapolis, Phrygia. J. Ma. Gurt i Esparraguera, J. Buxeda i Garrigós ve M. A. Cau Ontiveros (Eds.), LRCW I. Late Roman Coarse Wares, Cooking Wares and Amphorae in the Mediterranean: Archaeology and Archaeometry. BAR International Series 1340 (ss. 655-666). BAR Publishing.
Doğer, E. (1991). Antik Çağda Amphoralar. Sergi Yayınevi.
Duman, B. (2018). The First Evidence of Round Oinophoros Workshop in Late Roman Tripolis, Rei CretariÆ RomanÆ FaVtorVm Acta 45, 668-674.
Doksanaltı, M. E. (2020). Knidos ‘Liman Caddesi’ Geç Antik Dönem Atölye/Dükkân ve Buluntuları. Olba XXVIII, 377-420.
Ergene, S. (1945). Türkiye Kuşları. İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Monografileri. Sayı 4: 361.
Ergürer, H. E. (2012). Parion Roma Dönemi Seramiği. [Yayınlanmamış Doktora Tezi]. Atatürk Üniversitesi.
Fırat, N. (1999). Perge Konut Alanı Keramiği [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. İstanbul Üniversitesi.
Gülsefa, G. (2016). 2006-2013 Myndos Kazılarında Ele Geçen Amphoralar ve Amphora Mühür Buluntuları. D. Şahin (Ed.), Myndos Kazı ve Araştırmaları 2004-2013, Myndos Araştırmaları I (ss. 35-160). Uludağ Üniversitesi Yayınları.
Gregory, T. E. (1985). An Early Byzantine Complex at Akra Sophia Near Corinth, Hesperia 54(4), 411-428.
Harrison, R. M., Fıratlı, N. ve Hayes, J. W. (1968). Excavations at Saraçhane in Istanbul: Fifth Preliminary Report, with a Contribution on a Seventh-Century Pottery Group. DOP 22, 195-216.
Hayes, J. W. (1972). Late Roman Pottery. The Bristish School at Rome.
Hayes, J. W. (1985). Sigillate Orientali. G. Pugliese-Carratelli (Ed.), Atlante delle Forme Ceramiche II. C Ceramica Fine Romana nel Bacino Mediterraneo (Tardo Ellenismo e Primo Impero). Enciclopedia dell’arte antica classica e orientale (ss. 1-96). Istituto della Enciclopedia italiana.
Hayes, J. W. (1992). The Pottery, Excavations at Saraçhane in İstanbul, Vol. II, Princeton University Press.
Hayes, J. W. (2008). The Roman Pottery, Fine Ware Imports. The Athenian Agora XXXII. The American School of Classical Studies at Athens.
Hudson, N. (2008). Three Centuries of Late Roman Pottery. Aphrodisias Papers 4, 319-345.
Jackson, M., Zelle, M., Vandeput, L. ve Köse, V. (2012). Primary Evidence for Late Roman D Ware Production in Southern Asia Minor: A Challenge ‘To Cypriot Red Slip Ware’, AnatSt, 62, 89-114. https://doi.org/10.1017/S0066154612000051.
Kara, O. (2013). Karia Bölgesi Tunç Çağı Yerleşimleri. [Yayınlanmamış Doktora Tezi]. Selçuk Üniversitesi.
Keay, S. (1984). Late Roman amphorae in the Western Mediterranean: A typology and economic study: the Catalan evidence, BAR International Series 196. BAR Publishing.
Kenkel, F. (2007). Cypriot Red Slip Ware and Its Derivatives from Pednelissos. B. Böhlendorf-Arslan, A. O. Uysal ve J. Witte-Orr (Eds.), Akdeniz ve Çevresindeki Arkeolojik Kazılarda Ele Geçen Geç Antik ve Ortaçağ Seramiği ve Mimari Seramiği, Byzas 7 (ss. 131-146). Ege Yayınları.
Korkut, T. (2007). Die Spatantike unf Frühbyzantinische Keramik aus Patara. B. Böhlendorf-Arslan- A. O. Uysal- j. Witte-Orr (Eds.), Akdeniz ve Çevresindeki Arkeolojik Kazılarda Ele Geçen Geç Antik ve Ortaçağ Seramiği ve Mimari Seramiği, Byzas 7 (ss. 147-168). Ege Yayınları.
Ladstätter, S. (2008). Funde: Römische, spätantike und byzantinische Keramik. M. Steskal ve M. La Torre (Eds.), Das Vediusgymnasium in Ephesos: Archäologie und Baubefund. Ephesos 14(1) (ss. 97- 189). Österreichische Akademie der Wissenschaften Wien.
Ladstätter, S. (2010). Keramikauswertung Süd- und Westportikus. A. Pülz (Ed.), Das Sog. Lukasgrab in Ephesos. Eine Fallstudie zur Adaption Antiker Moumente in Byzantinischer Zeit, Ephesos 4(4) (ss. 250-344). Österreichische Akademie der Wissenschaften Wien.
Lüdorf, G. L. (2006). Römische und Frühbyzantinische gebrauchskeramik im westlichen Kleinasien: Typologie und chronologie. Internationale Archäologie 96. VML Vlg Marie Leidorf.
Magie, D. (1950). Roman Rule in Asia Minor to the End of the Third Century after Christ, I-II. Princeton University Press.
Mandel, U. (1988). Kleinasiatische Reliefkeramik der mittleren Kaiserzeit: Die ‘Oinophorengruppe’ und Verwandtes. Pergamenische Forschungen 5, De Gruyter.
Meyer-Schlichtmann, C. (1988). Die Pergamenische Sigillata Aus Der Stadtgrabung Von Pergamon: Mitte 2. Jahrhunderts V. Chr. - Mitte 2. Jahrhunderts N. Chr. De Gruyter.
Meyza, H. (2007). NEA Paphos V: Cypriot Red Slip Ware. Studies on a Late Roman Levantine Fine Ware. Archeobooks.
Oğuzhanoğlu, U. (2015). Stratonikeia Antik Kenti Çevresinde Erken Yerleşim İzler. B. Söğüt (Ed.), Stratonikeia ve Çevresi Araştırmaları, Stratonikeia Çalışmaları 1 (ss. 9-28). Ege Yayınları.
Oğuzhanoğlu, U. (2019). Erken Tunç Çağı’nda Stratonikeia. B. Söğüt (Ed.), Mimari, Heykel ve Küçük Buluntu Araştırmaları, Stratonikeia Çalışmaları 4 (ss. 1-11). Ege Yayınları.
Oğuzhanoğlu, U. (2022). Atriya and Stratonikeia in the Late Bronze Age: Some Remarks on Carian Historical Geography, Archivum Anatolicum 16(1). (Baskıda).
Öztaşkın, M. (2013). Stratonikeia ve Lagina Kazılarında Bulunan Bizans Dönemi Seramikleri. [Yayınlanmamış Doktora Tezi]. Anadolu Üniversitesi.
Öztürk, N. (2003). Kyzikos Kandilleri. [Yayınlanmamış Doktora Tezi]. Atatürk Üniversitesi.
Pastutmaz, D. (2009). Knidos Üretimi Kabartmalı Seramikler. [Yayınlanmamış Doktora Tezi]. Selçuk Üniversitesi.
Pieri, D. (1998). Les importations d’amphores orientales en Gaule méridionale durant l’Antiquité tardive et le haut Moyen Age (IVe-VIIe s. apr. J.-C.). Typologie, chronologie et contenu. Dans Importations d’amphores en Gaule du Sud, du règne d’Auguste à l’Antiquité tardive. Actes du congrès d’Istres (21-24 mai 1998) SFECAG (ss. 97-106). Ecole française.
Polito, C. (2012). Saggi di scavo nell’area del Teatro. D. Francesco ve M. P. Caggia (Eds.), Le Attivita delle Campagne di Scavo e Restouro 2004-2006, Hierapolis di Frigia V (ss. 177-205). Ege Yayınları.
Robinson, D. M. (1909). An Oinophoros belonging to the Hopkins Univercity, AJA 13, 30-38.
Ricci, M. (2007). Elaiussa Sebaste: context, production and commerce, B. Böhlendorf-Arslan, A. O. Uysal ve J. Witte-Orr (Eds.), Akdeniz ve Çevresindeki Arkeolojik Kazılarda Ele Geçen Geç Antik ve Ortaçağ Seramiği ve Mimari Seramiği, Byzas 7 (ss. 169-180). Ege Yayınları.
Slane, K. W. (1994). Tetrarchic Recovery in Corinth. Pottery, Lamps, and other Finds from the Peribolos of Apollo. Hesperia 63(2), 127-168.
Söğüt, B. (2010). Stratonikeia 2008 Yılı Çalışmaları. Kazı Sonuçları Toplantısı, 31(4), 263-286.
Söğüt, B. (2012). Börükçü 2003-2006 Yılları Kazıları, B. Söğüt (Ed.), Stratonikeia’dan Lagina’ya Ahmet Adil Tırpan Armağanı (ss. 605-623). Ege Yayınları.
Söğüt, B. (2013). Stratonikeia’da Hellenistik Dönem Öncesi. M. Tekocak (Ed.), K. Levent Zoroğlu’na Armağan (ss. 553-586). Ege Yayınları.
Söğüt, B. (2015). Stratonikeia’nın Yerleşim Tarihi ve Yapılan Çalışmalar. B. Söğüt (Ed.) Stratonikeia ve Çevresi Araştırmaları, Stratonikeia Çalışmaları 1 (ss. 1-8). Ege Yayınları.
Söğüt, B. (2019). Stratonikeia (Eskihisar) ve Kutsal Alanları, Stratonikeia Çalışmaları 5. Ege Yayınları.
Söğüt, B. (2020). Stratonikeia’da Yerleşim Tarihi ve Kentsel Doku. A. Belgin-Henry ve O. C. Henry (Eds.), Karialılar, Denizcilerden Kent Kuruculara (ss. 488-504). Yapı Kredi Yayınları.
Söğüt, B. ve Aytekin, F. (2017). Stratonikeia Kuzey Sütunlu Cadde Doğu Portik Mozaiği. I. Adak Adıbelli, E. Baştürk, G. İlgezdi Bertram ve K. Matsumura (Eds.), Yrd. Doç. Dr. Barış Salman Anı Kitabı ( ss. 221-232). Ege Yayınları.
Struber-İlhan, J. (2014). VII.1 Keramik. Z. Zabrana (Ed.) Das Odeion im Artemision von Ephesos, Ephesos 12(6) (ss. 107-192). Verlag Der Österreichischen Akademie Der Wissenschaften.
Sparkes, B. A. (1962). The Greek Kitchen. JHS 82, 121-137.
Şahin, R. (2020). Adramytteion’un (Ören/Balıkesir) Geç Antik Çağ Kırmızı Astarlı Keramikleri: Tespitler ve Bölgeler Arası Bir Değerlendirme. Anadolu Araştırmaları 29, 215-250.
Şahin, F. (2021). Patara’dan Bir Grup Oinophoros: İkonografi ve Üretim Üzerine Gözlemler. Arkeoloji Dergisi 26, 121-143.
Şimşek, C. (2013). Laodikeia (Laodikeia ad Lycum), Laodikeia Çalışmaları 2. Ege Yayınları.
Tamsü-Polat, R. (2013). Stratonikeia Akdağ Nekropolü: Somut ve Soyut Kültür Üzerine Bir Araştırma. [Yayınlanmamış Doktora Tezi]. Ankara Üniversitesi.
Tekocak, M. (2006). Kelenderis Roma Çağı Seramiği [Yayınlanmamış Doktora Tezi]. Selçuk Üniversitesi.
Tekocak, M. (2007). Kelenderis Aşağı Şehir Sondajında Bulunan Kıbrıs Kırmızı Astarlı (Geç Roma D) Kapları. İDOL 33, 16-25.
Tekocak, M. (2009). African and Cypriot Red Slip Wares from Kelenderis. H. Öniz (Ed.), Proceedings of the 12th Symposium on Mediterranean Archaeology (SOMA): Famagusta, North Cyprus, 5-8 March 2008. BAR International Series 2009 (ss. 132-142). Archaeopress.
Tekocak, M. (2019). Stratonikeia Kazılarında Bulunan Kırmızı Astarlı Seramikler. B. Söğüt (Ed.), Mimari, Heykel ve Küçük Buluntu Araştırmaları, Stratonikeia Çalışmaları 4 (ss. 85-122). Ege Yayınları.
Tırpan, A. A. ve Söğüt, B. (2007). Lagina ve Börükçü 2005 Yılı Çalışmaları. Kazı Sonuçları Toplantısı, 28(2). 591-612.
Tırpan, A. A. ve Söğüt, B. (2009). Lagina ve Börükçü 2007 Yılı Çalışmaları. Kazı Sonuçları Toplantısı, 30(4), 243-266.
Waagé, F. O. (1933). The Roman and Byzantine Pottery. Hesperia 2(2), 279-328.
Williams, C. (1989). Anemurium. The Roman and Early Byzantine Pottery. Pontificial Institute of Mediaeval Studies.
Waldner, A. ve Ladstater, S. (2014). XV. Keramik. H. Thür ve E. Rathmayr (Eds.), Hanghaus 2 in Ephesos. Die Wohneinheit 6, Ephesos 8(9) (ss. 435-473). Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften.
Söğüt, B., Bilgin M. ve Özdemir-Candur, E. (2022). Stratonikeia Kuzey Cadde Kanalizasyonunda Bulunan Bir Grup Seramiğin Ön Değerlendirmesi. Arkhaia Anatolika, 5, 187-223. https://doi.org/10.32949/Arkhaia.2022.48