Konya Arkeoloji Müzesi’nde Bulunan Bizans Dönemi Bronz Buhurdanlar
Yurdagül ÖZDEMİR
Öz
Çalışmamızın konusunu, Konya Arkeoloji Müzesi’nde bulunan ve Bizans (Doğu Roma) Dönemi’ne tarihlenen bronz buhurdanlar oluşturmaktadır. İçinde tütsü yakılan, dini törenlerde ve günlük yaşamda kullanılan buhurdanın Hristiyan inancında özel bir yeri vardır. Bu inanca göre göklere doğru yükselen buhur, ibadet edenlerin Tanrıya ulaşan dualarını sembolize etmektedir. Erken Bizans Dönemi’nden Geç Bizans Dönemi’ne kadar kiliselerdeki ayinlerde, cenaze törenlerinde ya da toplumu etkileyen önemli olaylarda buhurdan kullanıldığı, yazılı kaynaklar, tasvirler ve günümüze ulaşan örnekler yoluyla bilinmektedir.
Konya Arkeoloji Müzesi koleksiyonuna satın alma ve müsadere yolu ile dâhil edilen on bir adet bronz buhurdan bulunmaktadır. Bu buhurdanlar, Türkiye ile yurtdışındaki müzelerde ve koleksiyonlarda bulunan Bizans Dönemi buhurdanlar ile form, malzeme, teknik ve süsleme açısından benzerlik gösterir. Ancak müze koleksiyonundaki buhurdanların hiçbirinde belirgin bir dinsel konu, simge ve figür bulunmamaktadır. Bu dönemde, süslemeli ve süslemesiz buhurdanların dini ve günlük yaşamda kullanım farklılığına dair kesin veriler mevcut değildir. Bu nedenle eserler Bizans Dönemi dini törenlerinde kullanılan liturjik eşyalar veya günlük kullanım eşyaları olabilir. Çalışmada ele alınan buhurdanlar form, teknik ve süsleme özelliklerine göre incelenip, Türkiye ve yurtdışındaki müze koleksiyonlarında bulunan örneklerle karşılaştırılarak, her birinin ait olabileceği dönem belirlenmeye çalışılmıştır. Çalışmamız, Konya Arkeoloji Müzesi koleksiyonunda bulunan buhurdanların ilk defa ayrıntılı olarak ele alınması ve Bizans maden sanatındaki zengin örneklere yeni bulgular eklemesi açısından önem kazanmaktadır.
Acara, M. (1990). Türkiye Müzeleri’ndeki Bizans Maden Eserleri. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi] Hacettepe Üniversitesi.
Acara, M. (1997). Bizans Maden Sanatı’nda Dini Törenler Sırasında Kullanılan (Liturjik) Eserler. [Yayımlanmamış Doktora Tezi], Hacettepe Üniversitesi.
Acara-Eser, M. (2007). Liturjide ve Günlük Kullanımda Maden Sanatı. A. Ödekan (Ed.) “Kalanlar” 12. ve 13. Yüzyıllarda Türkiye’de Bizans/ “The Remnants” 12th and 13th Centuries Byzantine Objects in Turkey (ss. 37-42). ANAMED
Acara-Eser, M. (2011). Sivas Arkeoloji Müzesi’nde Yeni Bulunan Bir Buhurdan. Anadolu ve Çevresinde Ortaçağ, 5, 143-162.
Acara-Eser, M. (2020). Bizans Maden Sanatı: Dini Törenlerde Kullanılan (Liturjik) Eşyalar. Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
Akyürek, E. (1996). Bizans’ta Sanat ve Ritüel. Kabalcı Yayınevi.
Aydın, A. (2009). Burdur ve Side Müzesi’ndeki Figürlü İki Buhurdan, Adalya, XII, 277-297.
Altun F. İ. (2020). Kapadokya Kaya Kiliselerinde Buhurdan Tasvirleri. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 37(1), 116-135.
Altun, F. İ. ve Erginer, G. E. (2020). İzmir Arkeoloji Müzesi Envanterine Kayıtlı Bir Grup Bronz Eser. Sanat Tarihi Dergisi, 29(2), 541-565.
Atasoy, S. ve Parman, E. (1983). Byzantine Art. The Anatolian Civilisations, Greek/Roman/Byzantine II: (ss. 137-199). Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı.
Atasoy, S. (2005). Halûk Perk Koleksiyonu’ndan Bronz Kandiller. Ş. Dönmez (Ed.) Tuliya I (ss. 193-230). Halûk Perk Müzesi Yayınları.
Bauras, B. ve Kazdhan, A. (1991). “Censers”, The Oxford Dictionary of Byzantium, I (s. 397). Oxford University Press.
Buckton, D. (1994). Byzantium, Treasures of Byzantine Art and Culture from British Collections. British Museum Press.
Crawford, J. S. (1990). The Byzantine Shops at Sardis. Harward University Press.
Stathatou, H. A. ve Amandry, P. (1963). Collection Héléne Stathatos, III: Objects Antiques et Byzantins. En dépot chez P. Amandry.
Demirel-Gökalp, Z. (2016). Kütahya Müzesindeki Bazı Maden Eserler. Kütahya Müzesi 2015 Yıllığı. “50. Yıl Anısına” (ss. 241-268). Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
Erdem, S. (1992a). “Buhur”, Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 6 (ss. 383-384). Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi.
Erdem, S. (1992b). “Buhurdan”, Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 6 (ss. 384-385). Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi.
Erginsoy, Ü. (1978). İslam Maden Sanatının Gelişmesi (Başlangıcından Anadolu Selçukluların Sonuna Kadar). Kültür Bakanlığı Yayınları.
Evangelatou, M. (2005). The symbolism of the censer in Byzantine representations of the Dormition of the Virgin. M. Vassilaki (Ed.) Images of the Mother of God. Perceptions of the Theotokos in Byzantium (ss. 117-125). Ashgate Publications.
Evans, H. C. ve Wixom, W. D. (1997). The Glory of Byzantium, Art and Culture of the Middle Byzantine Era, A.D. 843-1261. Metropolitan Museum of Art.
Foss, C. (1976). Byzantine and Turkish Sardis. Harvard University Press.
Gürler, B. (2004). Tire Müzesi Bronz Eserleri. Ege Yayınları.
Kitabı Mukaddes, Eski ve Yeni Ahit, (Tevrat, Zebur, (Mezmurlar) ve İncil), (2003). Kitabı Mukaddes Şirketi Yayınları.
Karagöz, Ş. (2010). Marmaray-Üsküdar Kazılarında Ortaya Çıkarılan On İkinci ve On Üçüncü Yüzyıl Yapısı. A. Ödekan, E. Akyürek ve N. Necipoğlu (Eds.) 1. Uluslararası Sevgi Gönül Bizans Araştırmaları Sempozyumu (ss. 413-423). ANAMED.
Köroğlu, G. (2005). Bizans Dönemi Buhurdanları ve Halûk Perk Müzesi’ndeki Örnekler. Ş. Dönmez (Ed.), Tuliya I (ss. 261-308). Halûk Perk Müzesi Yayınları.
Köroğlu, G. (2015). Erken Bizans Döneminde Buhur-Buhurdan Kullanımı ve Mersin Müzesi’ndeki Buhurdan Örnekleri, Seleucia ad Calycadnum, 5, 51-77.
Peker, N. (2010), Gülşehir Karşı Kilise Duvar Resimleri. A. Ödekan, E. Akyürek ve N. Necipoğlu (Ed.) 1. Uluslararası Sevgi Gönül Bizans Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri (ss. 572-581). ANAMED.
Perlzweig, J. (1961). Lamps of the Roman Period: First to Seventh Century after Christ, Agora VII. American School of Classical Studies.
Richter-Siebels, I. (1990). Die palästinensischen Weihrauchgefässe mit Reliefszenen aus dem Leben Christi. Zentrale Universitäts-Druckerei.
Taft, R. F. ve Kazdhan, A. (1991). “Incense”. The Oxford Dictionary Byzantium, 2 (s. 991). Oxford University Press.
Waldbaum, J. C. (1983). Metalwork from Sardis: The Finds Through 1974. Harvard University Press.
Weitzmann, K. (1979). Age of Spirituality. Late Antique and Early Christian Art, Third to Seventh Century. Catalogue of the exhibition at the Metropolitian Museum of Art. Metropolitian Museum of Art.
Özdemir, Y. (2022). Konya Arkeoloji Müzesi’nde Bulunan Bizans Dönemi Bronz Buhurdanlar. Arkhaia Anatolika, 5, 224-251. https://doi.org/10.32949/Arkhaia.2022.49