Damıtılmış Temsiller: Anadolu’da Kült Kontekstinde Bulunan Minyatür Kaplar Üzerine
Esen KAYA
Öz
Son yıllarda artan bir ilgiyle çalışılmaya başlanan minyatür nesneler, ev, mezar ve kült kontekstinde karşılaşılabilen bir buluntu grubunu teşkil ederler. Süregiden tanım ve terminoloji oluşturma çabaları, minyatürleştirme olgusunun ardında yatan zihin yapısının keşfine yönelik çözümleme girişimleri, bu nesnelerin doğasına dair kavrayışımız üzerinde etkili olmuştur. Minyatür kaplar minyatürleştirmenin dinsel bağlamda sıklıkla ve genellikle büyük miktarlarda karşılaşılan ifadelerindendir. Önceleri daha çok gerçek boyutlu muadillerinin ekonomik temsilleri olarak görülen bu kaplar, şimdilerde gerçekliğin hissiyat doğrultusunda manipüle edilmesine vesile olan nesneler olarak değerlendirilmektedir. Bu çalışmada, Anadolu’da minyatür kapların dinsel bağlamda kaydedildiği merkezler taranarak, seçilmiş örneklerle alandaki çalışmalara üst bakış sağlanması amaçlanmıştır. Çalışmanın ilk kısmında minyatürleştirme olgusu ve minyatürlere dair çözümlemelere yer verilmiş, kült kontekstinde ele geçen minyatür kapların bağlamdaki temsiline odaklanılmıştır. Bu nesnelerin buluntu durumu, düzenlemesi, işlevselliği, miktarı, hangi hissiyatı aktardığı ve ritüeldeki rolü üzerine çıkarımlar aktarılmıştır.
Çalışmanın ikinci kısmında ise Anadolu’da minyatür kapların kült kontekstinde ele geçtiği merkezlerden belirli bir örüntü takip edilebilen örnekler aktarılmıştır. Minyatür kaplar çoğu durumda orijinal konumu ve düzenlemesi içerisinde değil, depozitlerde yığınlar halinde ele geçmektedir. Bu durum, bağlama göre anlam kazandığı varsayımından hareketle değerlendirilen bu nesnelerin anlamlandırılmasını güçleştirmektedir. Ancak in situ olarak kaydedilen bazı istisnai kontekstler, minyatür kapların dinsel bağlamdaki düzenlemesini yansıtmasının yanı sıra, kutsal alanın kimliklendirilmesi ve/veya mekandaki ritüelin tanımlanmasında, insan davranışına dair çıkarımlara ulaşılmasında etkili olabilmektedir. Belirtilen coğrafyanın çeşitli merkezlerinden gelen bu örneklere konu olan buluntu gruplarının tanımlı kutsal alanlar içerisinde ele geçtiği durumlar olduğu gibi; zaman zaman kap formu, yanındaki diğer buluntular ve düzenleme itibariyle bulunduğu konteksti tanımlayacak ve “kutsallık” atfedecek şekilde karşımıza çıkabildiği de kaydedilmektedir.
|
Alroth 1988 |
B. Alroth, “The Positioning of Greek votive figurines”, Eds. R. Hägg – N. Marinatos – G. Nordquist, Early Greek cult practice, Proceedings of the fifth international symposium at the Swedish Institute at Athens, 26-29 June, 1986 (ActaAth-4°, 28), Stockholm, 1988, 195-203. |
|
Bailey 2005 |
D. W. Bailey, Prehistoric Figurines: Representation and Corporeality in the Neolithic, London/New York, 2005. |
|
Barfoed 2018 |
S. Barfoed, “The use of miniature pottery in Archaic-Hellenistic Greek sanctuaries: Considerations on terminology and ritual practice”, Opuscula 11 (2018), 111-126. |
|
Barrett 2017 |
C. E. Barrett, “Egypt in Roman Visual and Material Culture”, Ed. G. Williams, Oxford Handbooks Online in Classical Studies, Oxford/New York, 2017. Kaynak:http://www.oxfordhandbooks.com/view/10.1093/oxfordhb/9780199935390.001.0001/oxfordhb-9780199935390-e-18 |
|
Bulba 2019a |
M. Bulba, “Kaunos Demeter Kutsal Alanı: Mimarisi ve İdentifikasyonu”, TÜBA-AR 24 (2019), 209-236. |
|
Bulba 2019b |
M. Bulba, “Kaunos Demeter Kutsal Alanı: Kült Uygulamaları”, Akdeniz Üniversitesi İnsani Bilimler Dergisi, Vol. IX:1 (2019), 57-78. |
|
Doğan-Gürbüzer 2012 |
E. Doğan-Gürbüzer, Klaros Kazılarında Bulunmuş Olan Pişmiş Toprak Figürinler ve Kültler Açısından Değerlendirilmeleri. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ege Üniversitesi, İzmir, 2012. |
|
Ekroth 2003 |
G. Ekroth, “Small pots, poor people?: The use and function of miniature pottery as votive offerings in Archaic sanctuaries in the Argolid and the Corinthia”, Griechische Keramik im kulturellen Kontext: Akten des Internationalen Vasen-Symposions in Kiel vom 24. bis 28.9.2001 veranstaltet durch das Archäologishe Institut der Christian-Albrechts-Universitet zu Kiel, 2003, 35-37. |
|
Ersoy et al. 2016 |
Y. Ersoy – İ. Hasdağlı – K. Uzun – C. Çetin, “Urla-Klazomenai Kazıları”, 37. Kazı Sonuçları Toplantısı, II. Cilt, Ankara, 2016, 517-540. |
|
Foxhall 2015 |
L. Foxhall, “Introduction: miniaturization”, World Archaeology, 47:1 (2015), 1-5. |
|
Hammond 2009 |
L. Hammond, “Figurines, the miniature vase, and cultic space”, Eds. A. Schallin – P. Pakkanen, Encounters with Mycenaean figures and figurines, Papers presented at a seminar at the Swedish Institute at Athens, 27-29 April 2001, Stockholm, 2009. |
|
Harmanşah 2012 |
Ö. Harmanşah, “Yalburt Yaylası (Ilgın, Konya) Arkeolojik Yüzey Araştırma Projesi, 2010 Sezonu Sonuçları”, 29. Araştırma Sonuçları Toplantısı, II. Cilt, Ankara, 2012, 335-360. |
|
Insoll 2015 |
T. Insoll, Material Explorations in African Archaeology, Oxford, 2015. |
|
Kıraç 2019 |
E. Kıraç, Antandros Örneğinde Sunu Olarak Hydriskoi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Celal Bayar Üniversitesi, Manisa, 2019. |
|
Knappett 2012 |
C. Knappett, “Meaning in Miniature: Semiotic Networks in Material Culture”, Eds. M. Jessen – N. Johanssen – H. J. Jensen, Excavating the Mind: Cross-sections Through Culture, Cognition and Materiality, Aarhus, 2012, 87-109. |
|
Luce 2011 |
J.-M. Luce, “From Miniature Objects to Giant Ones: The Process of Defunctionalisation in Sanctuaries and Graves in Iron Age Greece”, Pallas 86 (2011), 53-73. |
|
Müller-Karpe – Müller-Karpe 2020 |
V. Müller-Karpe – A. Müller-Karpe, “Kayalıpınar-Samuha 2017 ve 2018 Kazıları”, 41. Kazı Sonuçları Toplantısı, IV. Cilt, Ankara, 2020, 415-428. |
|
Özbay 2016 |
A. Özbay, Klazomenai Karantina Adası Kuzey Yamacı Kazılarında Ele Geçen Pişmiş Toprak Figürinler. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ege Üniversitesi, İzmir, 2016. |
|
Pfommer 1983 |
M. Pfrommer, Zur Typologie der Miniaturhydrien vom Humeitepe, IstMitt 33 (1983), 79-89. |
|
Pilz 2011 |
O. Pilz, “The uses of small things and the semiotics of Greek miniature objects”, Pallas 86 (2011), 15-30. |
|
Pişkin-Ayvazoğlu 2015 |
C. Pişkin-Ayvazoğlu, Klaros’ta Dionysos Kültü. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ege Üniversitesi, İzmir, 2015. |
|
Polat et al. 2008 |
G. Polat – Y. Polat – K. Yağız – T. Küçük – O. Zunal, “Antandros 2006 Yılı Kazıları”, 29. Kazı Sonuçları Toplantısı, II. Cilt, Ankara, 2008, 455-476. |
|
Raeck – Rumscheid 2010 |
W. Raeck – F. Rumscheid, “2008 Yılı Priene Çalışmaları”, 31. Kazı Sonuçları Toplantısı, I. Cilt, Ankara, 2010, 39-57. |
|
Salapata 2011 |
G. Salapata, “The More the Better? Votive Offerings in Sets”, Ed. A. Mackay, Australasian Society for Classical Studies 32 Selected Proceedings, 2011, 1-10. |
|
Salapata 2015 |
G. Salapata, “Terracotta Votive Offerings in Sets or Groups”, Eds. S. Huysecom-Haxhi – A. Muller. Figurines grecques en contexte: Présence muette dans le sanctuaire, la tombe et la maison, Villeneuve d’Ascq, 2015, 179-197. |
|
von Greave 2010 |
V. von Greave, “2007-2008 Milet Çalışmaları”, 31. Kazı Sonuçları Toplantısı, IV. Cilt, Ankara, 2010, 135-157. |
|
von Greave 2019 |
V. von Greave, “Die Arbeiten in Milet in den Jahren 2006-2011”, AA 2019:1, 1-289. |
|
Yener 2009 |
K. A. Yener, “Alalakh (Aççana Höyük) 2007 Yılı Çalışmaları, 30. Kazı Sonuçları Toplantısı, III. Cilt, Ankara, 2009, 285-296. |
|
Yener 2017 |
K. A. Yener, “Cult and Ritual at Late Bronze Age II Alalakh: Hybridity and Power under Hittite Administration”, Ed. A. Mouton, Hittitology Today: Studies on Hittite and Neo-Hittite Anatolia in Honor of Emmanuel Laroche’s 100th Birthday/L’Hittitologie Aujourd’hui: Études sur l’Anatolie hittite et néo-hittite à l’occasion du centenaire de la naissance d’Emmanuel Laroche, İstanbul, 2017, 215-224. |
E. Kaya, “Damıtılmış Temsiller: Anadolu’da Kült Kontekstinde Bulunan Minyatür Kaplar Üzerine”, Arkhaia Anatolika 3 (2020), 254-263. DOI: 10.32949/Arkhaia.2020.23