Dionysos İkonografisi Işığında Dört Yontu Başının Değerlendirilmesi
Ramazan ÖZGAN
Öz
Bu çalışmada, birbirleriyle doğrudan veya dolaylı yönden bağlantılı olduğunu düşündüğümüz dört adet heykel başı ele alınmıştır. Amacımız, bu eserlere biraz daha farklı açılardan bakmak, bunları inceleyip yorumlamak ve sonuçları meslektaşlarımıza sunmaktır. Bu ilginç dört yapıttan biri Atina Akropolisi’nde bulunmuş, diğer üçü ise Anadolu kökenlidir. Söz konusu bu dört eserin iki tanesi çok iyi tanıtılmış, ikisi ise ilk defa burada tanıtılacaktır.
Atina Akropolisi Batı Yamacında bulunan baş, gösterdiği stil özelliklerinden dolayı yakın bir zamana kadar “Ariadne” başı olarak adlandırılmıştır. Ancak 1997 yılında Münih’te yapılan “Dionysos: “die Locken lang, ein halbes Weib?...” (uzun dalgalı saçlar, yarı kadın)” başlıklı sergi sonrasında bu başın Dionysos’a ait olabileceği de önerilmiştir. Bu eserin en nitelikli repliği, Berlin Pergamon Müzesi’ndeki bir baştır. Bu çalışmada, tipolojik ve ikonografik etkenler göz önüne alınarak, Atina ve Berlin başlarının hangi tanrı ya da tanrıçayı betimlediği üzerinde durulmuş ve bunların ait olabileceği yontu ya da yontu grubu da tartışılmıştır. Diğer grubu oluşturan başlardan biri Herakleia Pontika’da bulunmuş, Karadeniz Ereğlisi Müzesi’nde sergilenmektedir. Bu baş ile benzer bir başka örnek 1732 yılında Hollandalı bir konsolos tarafından İzmir’de satın alınmış olup, günümüzde Leiden Rijksmouseum van Oudheden’dedir. Her ikisi de Roma Dönemi’ne ait olan bu başların Hellenistik orijininden kopyalandığı düşünülmektedir. Başların hareketleri ile hatlarının irdelenmesi ve yorumlanması sonucu, bunların ait olabileceği yontu veya yontu grubunun tipolojisi üzerinde durulmuştur.
Akkaya, T. (1994). Herakleia Pontike (Karadeniz Ereğlisi)’nin Tarihi Gelişimi ve Eski Eserleri. İstanbul: Troya Yayıncılık.
Arias, P.E. (1952). Skopas. Roma: L’ Erma di Bretschneider.
Barr-Sharrar, B. (1987). The Hellenistic and Early Imperial Decorative Bust. Mainz am Rhein: Philipp von Zabern.
Bernhard, M. L. ve Daszewski, W. A. (1986). Ariadne. LIMC III(1), 1050-1070.
Bieber, M. (1977). Ancient Copies. Contributions to the History of Greek and Roman Art. New York: New York University Press.
Bittner, A. (1998). Gesellschaft und Wirtschaft in Herakleia Pontike: Eine Polis zwischen Tyrannis und Selbstverwaltung. Asia Minor Studien 30. Bonn: R. Habelt.
Blümel, C. (1938). Staatliche Museen zu Berlin Katalog der Sammlung Antiken Skulpturen 5. Romische Kopien emech- Skulpturen des 4. Jhs. Berlin : H. Schoetz.
Bol, P. C. (2007). Die Geschichte der Antiken Bildhauerkunst: Die Geschichte der antiken Bildhauerkunst 3. 1 Text- und 1 Tafelband: Hellenistische Plastik: 2 Bd. Mainz: Philipp von Zabern.
Brunet, M., ve Stilp, F. (2019). Thasos: Aufstieg und Niedergang einer griechischen Polis. Darmstadt: Philipp von Zabern.
Burstein, S. M. (1976). Outpost of hellenism: the emergence of Heraclea on the Black Sea. Berkeley: University of California Press.
Cain, H.-U. (1997). Dionysos “Die Locken lang, ein halbes Weib?...”, Euripides; Sonderausstellung Museum für Abgüsse Klassischer Bildwerke München, 10. November 1997 bis 28. Februar 1998. München: Museum für Abgüsse Klassischer Bildwerke.
Faust, S. (1989). Fulcra. Figürlicher und ornamentaler Schmuck an antiken Betten. RM-EH. Mainz: Philipp von Zabern.
Flashar, M. (1992). Apollon Kitharodos. Statuarische Typen des musischen Apollon. Köln: Böhlau.
Furtwängler, A. (1883). Die Sammlung Sabouroff I: Berlin: A. Asher&Co.
Gasparri, C. (1986). Dionysos. LIMC III(1), 414-514.
Geominy, W. (1984). Die Florentiner Niobiden. 2 Vols. Rheinische Friedrich-Wilhelms-Universität zu Bonn.
Grassinger, D. (1991). Römische Marmorkratere. Mainz: Philipp von Zabern.
Grassinger D. ve Scholl, A. (2008). Dionysische Skulptur in der Berliner Antikensammlung. R. Schlesier ve A. Schwarzmeier (Eds.) Dionysos. Verwandlung und Ekstase (ss. 106-117). Regensburg: Schnell & Steiner
Himmelman, N. (1975). Drei hellenistische Bronzen in Bonn: mit e. Anh. über d. Dornauszieher Castellani. Mainz: Akademie Der Wissenschaften und der Literatur.
Hoepfner, W. (1966). Herakleia Pontike-Ereğli: Eine baugeschichtliche Untersuchung. Forschungen an der Nordküste Kleinasiens, Ergänzungsbände zu den Tituli Asiae Minoris, Band II, Teil 1. Wien: Hermann Böhlaus.
Hoepfner, W. (1972). Topographische Forschungen. D. Asheri, W. Hoepfner ve A. Erichsen (Eds.), Forschungen an der Nordküste Klenasiens, Ergänzungsbände zu den Tituli Asiae Minoris no. 5 (ss. 37-46). Wien: Hermann Böhlaus.
İnan, J. (1989). Perge Kazısı, 1987 Yılı Çalışmaları. Kazı Sonuçları Toplantısı 10(2), 197-245.
Julius, L. (1876). Ueber den Südflügel der Propyläen und den Tempel der Athena Nike zu Athen. AM, 1, 216-228.
Kaltas, N. (2002). Sculpture in the National Archaeological Museum, Athens. Los Angeles: Getty Publications.
Karouzou, S. (1969). Archäologisches Nationalmuseum: Antike Skulpturen; beschreibender Katalog. Athen: Generaldirektion für Altertümer und Denkmalpflege.
Knittlmayer, B. ve Heilmeyer W. D. (1998). Die Antikensammlung: Altes Museum, Pergamonmuseum. Staatliche Museen zu Berlin. Mainz: Philipp von Zabern.
Kyrieleis, H. (1975). Bildnisse der Ptolemäer. AF 2. Berlin: Mann.
Laviosa, C. (1960). Due repliche della «Testa dalle pendici sud dell’Acropoli». ASAtene, 37/38, 347-360.
Lippold, G. (1923). Kopien und Umbildungen griechischer Statuen. München: Oskar Beck.
Lippold, G. (1950). Die Griechische Plastik. München: C.H. Beck’sche Verlagsbuchhandlung.
Maderna, C. (2004). Die letzten Jahrzehnte der spätklassischen Plastik. P.C. Bol (Ed.) in Die Geschichte der antiken Bildhauerkunst. Klassische Plastik II (ss. 303–382). Mainz: Philipp von Zabern.
Megow, W. R. (1994) Zwei Köpfe im Rijksmuseum van Oudheden in Leiden. AntP, 23, 59-79.
Mollard-Besques, S. (1963). Catalogue raisonné des figurines et reliefs en terre cuite grecs et romains, II. Myrina. Musée du Louvre et collections des Universités de France. Paris: Éditions des Musées Nationaux.
Özgan, R. (2013). Roma Portre Sanatı II. İstanbul: Ege Yayınları.
Özgan, R. (2018). Hellenistik Devir Heykeltraşlığı III. Yüksek Hellenistik. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
Öztürk, A. (2009). Die Architektur Der “scaenae Frons” Des Theaters in Perge. Denkmaler Antiker Architektur. Berlin: de Gruyter.
Öztürk, B. (2010). Karadenizde Dinsel Yaşam ve Kültler. Aktüel Arkeoloji, 18, 36-49.
Picard, C., ve La Coste-Messelière, (1927). Sculptures grecques de Delphes. FdD, 4. Paris: de Boccard.
Pochmarski, E. (1974). Das Bild des dionysos in der Rundplastik der klassischen Zeit Griechenlands. Wien: Verband der wissenschaftlichen Gesellschaften Österreichs.
Pochmarski, E. (1975). Zum Kopf vom Südabhang. AM, 90, 145-162.
Pochmarski, E. (1990). Dionysische Gruppen: Eine typologische Untersuchung zur Geschichte des Stützmotivs. Wien: Selbstverlag des Österreichischen Archäologischen Institutes.
Saprykin, S. J. (2009). The Religion and Cults of the Pontic Kingdom: Political Aspects. J. M. Hojte (Ed.) Mithridates VI and the Pontic Kingdom (ss. 249-277). Aarhus: Aarhus University Press.
Studniczka, F. (1919). Der Frauenkopf vom Südabhang der Burg in Athen. JdI, 34, 107–144.
Willers, D. (1986). Typus und Motiv, AntK, 29, 137-150.
Özgan, R. (2021). Dionysos İkonografisi Işığında Dört Yontu Başının Değerlendirilmesi. Arkhaia Anatolika, 4, 141-162. DOI: 10.32949/Arkhaia.2021.30