Hellespontus Kıyılarından Bir Grup Ticari Amphora
Oğuz KOÇYİĞİT – Kemal ÇİBUK – Rıdvan GÖLCÜK
Öz
Troya Müzesi’nde yer alan ve tamamı korunmuş bir grup ticari amphora, bu makalenin konusunu oluşturmaktadır. Klasik ve Hellenistik Dönem’den Bizans’ın sonlarına kadarki uzunca bir süreç içerisinde değerlendirilebilecek farklı kökenlere sahip bu amphoralar, 2020 yılında koleksiyoner Mehmet Uzuner tarafından müzeye hibe edilmiştir. Amphoraların yüzeyleri ve iç kısımlarındaki omurgasız canlı ve yosun kalıntıları, aşınma, kum ve tuz gibi veriler, tamamının sualtı buluntusu olduklarını göstermektedir. Her ne kadar arkeolojik bir kontekst ya da stratigrafik bir tabakaya ait olmasalar da bilimsel kazı ve araştırmalar sonrası ortaya çıkarılan benzer tip ve biçimdeki örneklerden yola çıkarak, tamamının köken özellikleri net bir şekilde belirlenerek, tarihleri ortaya konulabilmiştir. Koleksiyona ait kayıtlarda amphoraların açığa çıktıkları bölge olarak Gelibolu kıyıları belirtilmiştir. Bu nedenle, mevcut eserlerin Hellespontus (Çanakkale Boğazı) kıyıları başta olmak üzere, Troas bölgesinin de ticari faaliyetlerinin belgelenmesi bakımından önemli oldukları söylenebilir. Zira Hellespontus kıyılarında ele geçen bu amphoralar, Çanakkale Boğazı’nı transit olarak kullanan kargo gemilerine ait olabilecekleri gibi, boğaz kıyısındaki liman kentlerini durak olarak kullanan ve burada mal alışverişi yapan kargo gemilerine de ait olabilirler. Sestos, Abydos, Madytos, Lampsakos ve Gallipolis gibi önemli liman kentleri başta olmak üzere, boğaz kıyısında küçük bir limana veya uygun bir koya sahip irili ufaklı çok sayıdaki yerleşim yeri, deniz aşırı ticarette kullanılan gemiler için bir durak ve ürünler için de bir aktarma noktası olarak kullanılmış olabilir. Dolayısıyla, söz konusu amphoraların bölge yerleşimlerindeki üretim–tüketim ve alım-satım gibi ticari faaliyetlerle doğrudan ilişkili olma ihtimali de vardır.
Antik Kaynaklar
Strab.: Strabon, Geographica XII-XIII-XIV; Kullanılan Metin ve Çeviri: Strabon, Antik Anadolu Coğrafyası (Geographika: XII-XIII-XIV). (Çev. A. Pekman). Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2000.
Thuk.: Thukydides, The Peloponnesian War; Kullanılan Metin ve Çeviri: Thukydides, Peloponnesos Savaşları. (Çev. F. Akderin). Belge Yayınları, 2010.
Modern Kaynaklar
Akkaş, İ. (2020). Parion Yamaç Hamamı Ticari Amphora Buluntuları (MÖ 1. yüzyıl - MS 7. yüzyıl). Arkhaia Anatolika, 3. 178-243. https://doi.org/10.32949/Arkhaia.2020.21
Atila, C. (2005). Bandırma Arkeoloji Müzesi’nden Bir Grup Ticari Amphora. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 22(1), 69-80.
Bass, G. F. (1986). A Bronze Age Shipwreck at Ulu Burun (Kas): 1984 Campaign. AJA, 90, 269-296. https://doi.org/10.2307/505687
Başdemir, B. (2019). Troas Bölgesi Buluntusu Ticari Amphoralar: Tipolojik ve Fonksiyonel Bir Analiz. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi] Çanakkale 18 Mart Üniversitesi.
Cankardeş-Şenol, G. (2006). Klasik ve Helenistik Dönemde Mühürlü Amphora Üreten Merkezler ve Mühürleme Sistemleri. Ege Yayınları.
Çibuk, K. (2019). Kocaeli Müzesi Amphora Kolleksiyonu. [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi] Kocaeli Üniversitesi.
Doğer, E. (1991). Antik Çağda Amphoralar. Sergi Yayınevi.
Garlan, Y. (1988). Vin et Amphores de Thasos. Ecole Française d’Athens. Sites et Monuments 5. Diffusion de Boccard.
Grace, V. (1986). Some Amphoras from a Hellenistic Wreck. J.-Y. Empereur ve Y. Garlan (Eds.) Recherches sur les Amphores Grecques. BCH Suppl. XIII (ss. 551-565). École française d’Athènes.
Günsenin, N. (1989). Recherches sur les Amphores Byzantines dans les Musées Turcs. V. Deroche ve J.-M. Spieser (Ed.) Recherches sur la Céramique Byzantine. BCH Suppl.XVIII (ss. 267-276). École française d’Athènes.
Günsenin, N. (1990). Les Amphores Byzantines (Xe-XIIIe siècles): Typologie, Production, Circulation D’après Les Collections Turques. [Unpublished doctoral dissertation]. Université Paris I.
Günsenin, N. (1993) Ganos: Centre de Production d’Amphores a l’Epoque Byzantine. Anatolia Antiqua, II, 193-201. https://doi.org/10.3406/anata.1993.859
Günsenin, N. (1999). From Ganos to Serçe Limanı. The INA Quarterly, 26(3), 18-21.
Günsenin, N. (2001). L’épave de Çamaltı Burnu I (Île de Marmara, Proconnèse): résultats des campagnes 1998-2000. Anatolia Antiqua, IX, 117-133. https://doi.org/10.3406/anata.2001.963
Günsenin, N. (2016). Ganos Lı̇manı’ndan Portus Theodosiacus’a. P. Magdalino ve N. Necipoğlu (Eds.) Trade in Byzantium, 3. Uluslararası Sevgi Gönül Bizans Araştırmaları Sempozyumu (ss. 399-402). ANAMED.
Hadjidaki, E., (1996). Underwater Excavations of a Late Fifth Century Merchant Ship at Alonnesos, Greece: the 1991-1993 Seasons. BCH 120(2), 561-593.
Hayes, J. W. (1992). Excavations at Saraçhane in Istanbul, 2: The Pottery. Princeton University Press.
Koçyiğit, O. (2017). Bizans Döneminde Hellespont Kıyılarında Şarap Üretimi. TUBA-AR, 20, 221-233. https://doi.org/10.22520/tubaar.2017.20.013
Koçyiğit, O. (2019). Eceabat - Maydos’ta Tespit Edilen Bizans Şarap İşliği. C. Ünal ve C. Gürbıyık (Eds.), 19. Uluslararası Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu, 21-24 Ekim 2015 (ss. 695-719). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Koçyiğit, O. ve Esirgemez, Ç. (2016). Lampsacus’da Geç Antik Bir Kırsal Yerleşim ve Şarap Üretim Atölyesi. OLBA, XXIV, 451-477.
Körpe, R. (2011). Antik Çağlarda Çanakkale Bölgesinde Tarım. U. Gözel (Ed.), Çanakkale Tarım Sempozyumu, Dünü, Bugünü, Geleceği (ss. 113-129). Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi.
Lawall, M. L. (1998). Bolsals, Mendean Amphoras and the date of Portcello Shipwreck. IJNA 28/1. 16-23.
Mimaroğlu, S. (2011). Kadıkalesi /Anaia Bizans Dönemi Amphoraları. Sanat Tarihi Dergisi, XX(1), 63-92.
Opaiţ, A. (2004). The Eastern Mediterranean Amphorae in the Province of Scythia. J. Eiring ve J. Lund (Eds.), Transport Amphorae and Trade in the Eastern Mediterranean. Acts of the International Colloquium at the Danish Institute at Athens, Monographs of the Danish Institute at Athens 5 (ss. 293-308). Aarhus University Press.
Opaiţ, A., Davis, D., Brennan, M. L. ve Kofahl, M. (2019). The Sinop F Shipwreck in the Black Sea: An International Cargo from Late Antiquity. H. Kaba, G. Kan-Şahin, B. M. Akarsu ve O. Bozoğlan (Eds.), Uluslararası Sinope ve Karadeniz Arkeolojisi Sempozyumu, 13-15 Ekim 2017 (ss. 77-89). Sinop Üniversitesi Yayınları.
Papadopoulos, J. K. ve Paspalas, S. A. (1998). Mendaian as Chalkidian Wine. Hesperia 68(2), 161-188.
Peacock, D. P. S ve Williams D. F. (1986). Amphorae and Roman Economy. Addison-Wesley Longman.
Pieri, D. (1998). Les importations d’amphores orientales en Gaule méridionale durant l’Antiquité tardive et le haut Moyen Age (IVe-VIIe s. apr. J.-C.). Typologie, chronologie et contenu. L. Rivet ve S. Saulnier (Eds.), SFECAG, Importations d’amphores en Gaule du Sud, du r`eğne d’Auguste `a l’Antiquit´e tardive, Jun 1998 (ss. 97-105). SFECAG.
Pieri, D. (2005). Le commerce du vin oriental à l’époque Byzantine. Institute Français du Proche-Orient.
Şenol, A. K. (2000). İskenderiye Kazılarında Ele Geçen Amphoralar Işığında Kentin Roma Dönemi Şarap, Zeytinyağı, Salamura Balık ve Sos Ticareti. [Yayımlanmamış Doktora Tezi] Ege Üniversitesi.
Şenol, A. K. (2003). Marmaris Müzesi Ticari Amphoraları. T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü.
Şenol, A. K. (2009). AETAM’da Bulunan Amphoraların Tipolojisi. A. K. Şenol (Ed.) ETAM Arslan Eyce Taşucu Amphora Müzesi’nde Bulunan Ticari Amphoralar ve Akdeniz Ticareti (ss. 100-174). Taşeli Matbaacılık.
Temur, A. ve Yeniay, G. (2021). Samsun Müzesi’nden Bir Grup Amphora. Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 7(12), 19-37.
Tomber, R. ve Williams, D. (2000). Egyptian Amphorae in Britain and the Western Provinces. Britannia, XXXI, 41-54. https://doi.org/10.2307/526918
Türker, A. Ç. (2005). Gelibolu’da Bizans Seramikleri ve Ökaristik Ekmek Damgası. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 22(2), 87-104.
Türker, A. Ç. (2006). Bizans Döneminde Orta Boğaz Bölgesi ve Madytos. E. Karabacak (Ed.) I. Uluslararası Çanakkale Kongresi (ss. 613-625). Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi.
Türker, A. Ç (2009). Early Christian and Byzantine Archaeology on the Valleys around Madytos. Anadolu ve Çevresinde Ortaçağ, 3. 51-74.
Türker, A. Ç. (2010). Hellespont in the Twelfth and Thirteenth Centuries. A. Ödekan, E. Akyürek ve N. Necipoğlu (Eds.), First International Sevgi Gönül Byzantine Studies Researches, Proceedings (ss. 312-323). ANAMED.
Türker, A. Ç. (2014). A Byzantine Settlement in Kalabaklı Valley in the Hellespontus: Kepez. HÖYÜK, 5, 69-82.
van Doorninck, F. H. (1989). The Cargo Amphoras on the 7th Century Yassı Ada and 11th Century Serçe Limanı Shipwrecks: Two Examples of a Reuse of Byzantine Amphoras as Transport Jars. V. Deroche ve J.-M. Spieser (Eds.), Recherches sur la Céramique Byzantine. BCH Suppl. XVIII (ss. 249- 257). École française d'Athènes.
Vroom, J. (2019). Bizans’tan Modern Döneme Ege’de Seramik, 7.-20. Yüzyıllar (Çev. Y. Bağcı). ANAMED.
Online Kaynaklar
Heath, S. ve Tekkök, B. (Eds.), Greek, Roman and Byzantine Pottery at Ilion (Troia), (2006-2009). (2021, Haziran 4). http://classics.uc.edu/troy/grbpottery/
Koçyiğit, O., Çibuk, K. ve Gölcük, R. (2021). Hellespontus Kıyılarından Bir Grup Ticari Amphora. Arkhaia Anatolika, 4, 237-255. https://doi.org/10.32949/Arkhaia.2021.34