Herakleia Pontika’dan Bir Portre
Ramazan ÖZGAN
Öz
Bu çalışmada, Herakleia Pontika’da bulunan ve Karadeniz Ereğli Müzesi’nde sergilenen bir portre ele alınmıştır. Envanter fişinde portrenin Kayabaşı mevkiinde bulunduğu ve 01.09.1999 tarihinde Alemdar İlköğretim Okulu yetkilileri tarafından müzeye teslim edildiği yazmaktadır. Nitelikli beyaz mermerden yontulmuş olan baş, bir yontu gövdesine yerleştirilecek biçimde ayrı yapılmıştır. Oldukça kötü korunarak günümüze ulaşan eserde kopmalar, kırıklar ve eksiklikler vardır.
Neredeyse cepheden betimlenen kişinin saç-sakal ve özellikle de kaş, göz ve alın üstü kırışıklıkları, portrelenen kişinin olgun yaşlarda biri olduğunu göstermektedir. Portrenin fizyonomik görünümünün yanı sıra saç-sakal, yüz ve alın deri kırışıklıklarının biçimi, Zeus, Hades ve Poseidon gibi tanrı yontularından ve onların başlarının ideal görünümünden uzak olduğundan, yaşamış bir kişinin portrelendiği (privat) açıktır. Portreye cepheden bakıldığında, yüzün sol yanı sağına oranla daha geniş ve daha dışa taşkın olup, bu durum yontunun sergilenmesi ve esas görünüş yönüyle ilgili olmalıdır. Yani portre sahibi olasılıkla hafif sağına dönük ve sağına bakar biçimde portrelenmiştir.
Ereğli Müzesi’nde korunan portre, stil özelliklerinin daha iyi anlaşılabilmesi için çağdaşı örneklerle karşılaştırılarak, Roma portre sanatındaki paralellikler ve etkileşimler belirlenmiştir. Bu doğrultuda eserin kronolojik olarak benzer örnekleri detaylıca irdelenmiş, Ereğli portresi ile çağdaşı örnekler arasındaki benzerlik ve farklılıklar ele alınarak, eserin yontulduğu tarih için öneride bulunulmuştur. Bunun yanı sıra portre, fizyonomik özellikleri bakımından da değerlendirilerek, ait olabileceği kişi belirlenmeye çalışılmıştır.
Andreae, B. (1970). Zur Sarkophagchronologie im 3. Jahrhundert nach Christus. JAC, 13, 83-88.
Bergmann, M. (1977). Studien zum römischen Porträt des 3. Jahrhunderts nach Christus. R. Habelt.
Boysal, Y. (1958). Yunuslar Köyü’nde Bulunan Lahit. Türk Arkeoloji Dergisi, 8(2), 77-81.
Boysal, Y. (1965). Ein sarkophagus aus Yunuslar, Anadolu Araştırmaları, 101-110.
Ferrari, G. (1966). Il commercio dei sarcofagi asiatici. “L'Érma” di Bretschneider.
Fittschen, K. ve Zanker, P. (1983). Katalog der römischen Porträts in den Capitolinischen Museen und den anderen kommunalen Sammlungen der Stadt Rom, Band III. Kaiserinnen- und Prinzessinnenbildnisse, Frauenporträts; Philipp von Zabern.
Fittschen, K. ve Zanker, P. (1985). Katalog der römischen Portrats in den Capitolinischen Museen und den anderen kommunalen Sammlungen der Stadt Rom, Band I, Text Kaiser- und Prinzenbildnisse. Philipp von Zabern.
Fittschen, K., Zanker, P. ve Cain P. (2010). Katalog der römischen Portäts in den Capitolinischen Museen und den anderen kommunalen Sammlungen der Stadt Rom, Band II. Die Männlichen Privatporträts. Philipp von Zabern.
Fuchs, W. (1959). Die Vorbilder der Neuattischen Reliefs. JdI-EH, 20. Berlin.
Hanfmann, G. M. A. ve Ramage, N. H. (1977). Sculpture from Sardis: the finds through 1975. Harvard University Press.
Hauser, F. (1889). Die Neu Attischen Reliefs. Kessinger Publishing.
Hermann, P. (1993). Inschriften von Sardeis, Chiron, 23, 233-266.
Himmelmann, N. (1973). Typologische Untersuchungen an römischen Sarkophagreliefs des 3. und 4. Jahrhunderts n. Chr. Philipp von Zabern.
İnan, J. ve Rosenbaum, E. (1966). Roman and Early Byzantine Portrait Sculpture in Asia Minor. The Oxford University Press.
İnan, J. ve Rosenbaum, E. (1979). Römische und fruhbyzantinische Portratplastik aus der Türkei: neue Funde. Philipp von Zabern.
İşkan, H. (2002). Zwei Privatporträts aus Patara. Bemerkungen zur Chronologie der Klinenporträts. JdI, 117, 251-282.
Kähler, H. (1958). Rom und seine Welt: Bilder zur Geschichte und Kultur. Bayerischer Schulbuch-Verlag.
Kent, J., Overbeck, B. ve Stylow, A. U. (1973). Die Römische Münze. Hirmer Verlag.
Koch, G. (2009). Klinen-Deckel lokaler Sarkophage in Kleinasien. Adalya, 12, 117-143.
Koch, G. (2010). Sarkophage der römischen Kaiserzeit in der Türkei. Antalya Suna İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü.
Luzon, J. M. (1978). Die neuattischen Rund-Aren in Italica. MM, 19. Kerle Verlag.
Morey, C. R. (1924). The sarcophagus of Claudia Antonia Sabina and the Asiatic sarcophagi. American Society for the Excavation of Sardis.
Özgan, R. (2003). Die kaiserzeitlichen Sarkophage aus Konya und Umgebung. Rudolf Habelt GmbH.
Özgan, R. (2004). Ein Saeulensarkophag aus Nikaia (İznik). T. Korkut, H. İşkan ve G. Işın (Ed.) Festschrift für Fahri Işık zum 60. Geburtstag (ss. 549-559). Ege Yayınları.
Özgan, R. (2013). Roma Portre Sanatı I. Ege Yayınları.
Özgan, R. (2015). Roma Portre Sanatı III. Ege Yayınları.
Özgan, R. (2020). Hellenistik Devir Heykeltraşlığı IV: Geç Hellenistik. Aydın Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
Özgan, R. ve Altın, A. (2015). Nikaia’dan İkinci Bir Sütunlu Lahit. B. Duman, E. Konakçı ve C. Şimşek (Ed.) Mustafa Büyükkolancı’ya Armağan (ss. 485-504). Ege Yayınları.
Reinsberg, C. (2006). Vita Romana-Sarkophage. Die Sarkophage mit Darstellungen aus dem Menschenleben. Die antiken Sarkophagreliefs I, Teil 3. Mann Verlag.
Sichtermann, H. (1992). Die Mythologischen Sarkophage, Teil 2; Apollon bis Grazien. Gebr. Mann.
Sommer, M. (2004). Die Soldatenkaiser. Darmstadt wbg Academic.
Strocka, V. M. (1968). Zum Neapler Konsulsarkophag. JdI, 83, 221-239.
Strocka, V. M. (2017). Dokimenische Säulensarkophage: Datierung und Deutung. Asia Minor Studien, Band 82. Rudolf Habelt GmbH.
Turak, Ö. (2012). An Attic-Type Dionysiac Sarcophagus from Perge. Adalya, 15, 223-245.
Turcan, R. (1966). Les Sarcophages Romains A Représentations Dionysiaques. Essai de chronologie et d'histoire religieuse. E. de Boccard.
von Matt, L. ve Kühner, H. (1964). Die Casaren eine Geschichte der römischen Herrscher in Bild und Wort. Würzburg Echter.
Waelkens, M. (1982). Dokimeion. Die Werkstatt der repräsentativen kleinasiatischen Sarkophage: Chronologie und Typologie ihrer Produktion. Mann.
Wegner, M., Bracker, J. ve Real, W. (1979). Das römische Herrscherbild III, 3: Gordianus III bis Carinus. Gebr. Mann.
Wiegartz, H. (1965). Kleinasiatische Saulensarkophage: Untersuchungen zum Sarkophagtypus und zu den figürlichen Darstellungen. IstForsch Bd. 26. Mann.
Wiggers, W. ve Wegner, M. (1971). Das römische Herrscherbild III, 1: Caracalla, Geta, Plautilla, Macrinus bis Balbinus. Gebr. Mann.
Wixom, W. O. (1967). Early Christian Sculptures in Cleveland. Bulletin of the Cleveland Museum of Art, 54(3), 67–88.
Zanker, P. ve Ewald, B. C. (2004). Mit Mythen leben: die Bilderwelt der römischen Sarkophage. Hirmer Verlag.
Özgan, R. (2022). Herakleia Pontika’dan Bir Portre. Arkhaia Anatolika, 5, 1-23. https://doi.org/10.32949/Arkhaia.2022.40